Το μουσείο ως πολιτιστικό επιφαινόμενο: οι δυνάμεις μετασχηματισμού του και η γέννηση των σύγχρονων αρχιτεκτονικών παραδειγμάτων

Δημόπουλος, Γεώργιος; Dimopoulos, George

dc.contributor.author	Δημόπουλος, Γεώργιος	el
dc.contributor.author	Dimopoulos, George	en
dc.date.accessioned	2016-07-15T09:54:51Z
dc.date.issued	2016-07-15
dc.identifier.uri	https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/handle/123456789/43127
dc.identifier.uri	http://dx.doi.org/10.26240/heal.ntua.2243
dc.rights	Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα	*
dc.rights.uri	http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/	*
dc.subject	Πολιτισμικό πλαίσιο	el
dc.subject	Πολιτιστική ασυνέχεια	el
dc.subject	Διπολικές δυνάμεις	el
dc.subject	Υβριδοποίηση	el
dc.subject	Νομιμοποιητική βάση	el
dc.subject	Cultural Context	en
dc.subject	Civilisational discontinuity	en
dc.subject	Bipolar Forces	en
dc.subject	Hybridisation	en
dc.subject	Legitimising basis	en
dc.title	Το μουσείο ως πολιτιστικό επιφαινόμενο: οι δυνάμεις μετασχηματισμού του και η γέννηση των σύγχρονων αρχιτεκτονικών παραδειγμάτων	el
dc.title	The Museum as a Cultural Epiphenomenon. The Forces of its Transformation and the Birth of Contemporary Architectural Examples.	en
dc.contributor.department	Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σχολή Αρχιτεκτόνων. Τομέας Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού	el
heal.type	doctoralThesis
heal.classification	Architecture	en
heal.classification	Αρχιτεκτονική	el
heal.dateAvailable	2017-07-14T21:00:00Z
heal.language	el
heal.access	embargo
heal.recordProvider	ntua	el
heal.publicationDate	2016-01-15
heal.abstract	Στην παρούσα διατριβή εξετάζεται το μουσείο ως πολιτιστικό επιφαινόμενο άμεσα συνδεδεμένο με την αντίληψη των Δυτικών κοινωνιών για τον πολιτισμό και ως μέσο εικονογράφησης της δομής και του ιδιαίτερου κάθε φορά «ήθους» αυτών των κοινωνιών και των αξιών που επιχειρούν να προβάλουν και να παγιώσουν. Μέσα από την καταγραφή της μεταβαλλόμενης σχέσης μεταξύ της κοινωνίας και της αντίληψής της για τον πολιτισμό, τους διαφορετικού τύπου λόγους που αναπτύσσονται στο πλαίσιο κάθε εποχής και συγκροτούν επιστημονικές ή προεπιστημονικές θεωρήσεις, αυτό που ο Michel Foucault ονομάζει épistémès, επιχειρείται η κατανόηση της ανάπτυξης των δυνάμεων εκείνων οι οποίες διαμορφώνουν τα αντιπροσωπευτικά κάθε φορά μουσειακά παραδείγματα, εντοπίζοντας τα κατώφλια μετάβασης από το ένα μουσειακό παράδειγμα στο άλλο και τις αρχιτεκτονικές λύσεις στις οποίες εγγράφονται στοιχεία από το χαρακτήρα της κάθε εποχής. Η εμφάνιση της πρώιμης συλλεκτικής δραστηριότητας και οι προδρομικές μουσειακές συγκροτήσεις – Studiolo, Antiquarium, Cabinets des curiosités που τοποθετούνται από τις νεότερες θεωρήσεις για το μουσείο στο πέρασμα από τον φεουδαρχικό και θρησκευτικό Μεσαίωνα στην αστική και εκκοσμικευμένη κοινωνία της Αναγέννησης – διαμορφώνονται στο χώρο που ανοίγεται ανάμεσα στην ουμανιστική παιδεία της Αναγέννησης και στον ανταγωνισμό για πολιτική και κοινωνική υπεροχή. Για τον αναγεννησιακό άνθρωπο η κοινωνική και πολιτική καταξίωση δεν νοείται χωρίς ουμανιστική παιδεία και την ανάπτυξη πολιτιστικά και ηθικά σημαίνουσας δραστηριότητας, η οποία ανυψώνει την Virtus, την αρετή στο επίπεδο μιας νέας Nobilitas, Ευγένειας, αποδεσμευμένης από το αριστοκρατική καταγωγή και συνδεδεμένης με τη filosofia. Αυτός ακριβώς ο κοινωνικός και πολιτικός στόχος μαζί με τη δύναμη του ερευνητικού πνεύματος του αναγεννησιακού ανθρώπου και την ανάπτυξη μιας συνείδησης προσανατολισμένης προς την κατεύθυνση προβολής της ατομικότητας γεννούν την αναγκαιότητα των χώρων αυτών, ο χαρακτήρας των οποίων προσδιορίζεται από το πνεύμα της αναγεννησιακής εποχής: απουσία της διάστασης του ιστορικού χρόνου, διευθέτηση των πραγμάτων με κριτήριο τον κανόνα της προσομοιότητας, συγκρότηση μιας εικόνας για τη σχέση μικρόκοσμου – μακρόκοσμου, κίνηση μέσα στην οριακή περιοχή την οποία ορίζουν μυθικά και μυστικιστικά στοιχεία από τη μια και στοιχεία της έλλογης γνώσης από την άλλη. Ακόμα και στην κλασική εποχή, την εποχή του ορθού λόγου, κατά την οποία η εισαγωγή της ταξινομίας υπό την καθοδήγηση του ορθολογικού βλέμματος αντικαθιστά τον κανόνα της προσομοιότητας της αναγεννησιακής εποχής, μπορεί να περιορίζεται το πεδίο των μυθικών, μεταφυσικών και μυστικιστικών προσεγγίσεων, δεν αναζητείται όμως ακόμα το ιστορικό βάθος των πραγμάτων. Παρά την απουσία όμως ικανοποιητικού χρονολογικού πλαισίου ο άνθρωπος αρχίζει πια να εμφανίζεται ως δημιουργός της ιστορίας, η οποία με το πέρασμα στη μοντέρνα εποχή θα καταστεί κεντρική συνιστώσα της δύναμης δημιουργίας του νεωτερικού μουσείου. Το νεωτερικό μουσείο γεννιέται όταν συντελείται η μετατόπιση του πεδίου της σκέψης από το χώρο στο χρόνο, όταν δηλαδή διαμορφώνεται το νέο ανθρωπολογικό πλαίσιο που ανοίγει, στα τέλη του 18ου αιώνα, η ιστορία και γενικότερα οι επιστήμες του ανθρώπου. Από τη διερεύνηση τεκμαίρεται ότι το νεωτερικό μουσείο αναλαμβάνει τον κρίσιμο ρόλο της χωρικής πραγμάτωσης της ιστορίας. Είναι η εποχή κατά την οποία συντελείται η ουσιώδης μετατόπιση από το «σώμα του βασιλιά» στο σώμα της κοινωνίας και ειδικότερα στην κοινωνία των πολιτών που συγκροτούν έθνος. Η μετατόπιση αυτή, που φέρνει ο γενικότερος στοχασμός για τον άνθρωπο και τις τεχνικές διακυβέρνησης των κοινωνιών, συνοδεύεται, κατά λογική ακολουθία, από μια δεύτερη μετατόπιση: οι ιδιωτικοί εκθεσιακοί χώροι της κλασικής εποχής με τον κλειστό χαρακτήρα τους, τοποθετημένοι συνήθως στις επαύλεις των πλούσιων κατόχων τους, παραχωρούν τη θέση τους στο δημόσιο και αυτόνομο κτιριακά νεωτερικό μουσείο με κυρίαρχη μάλιστα την εικόνα του ανάμεσα στα άλλα σύμβολα εθνικής δύναμης και μεγαλείου. Έτσι, το μουσείο αναδεικνύεται σε μέσο προβολής της ιστορικής διάστασης του ανθρώπου ως συλλογικού υποκειμένου και σε μηχανισμό διαπαιδαγώγησης, αλλά και διακυβέρνησης των κοινωνιών μέσα από τη συγκρότηση μεγάλων και καθολικών αφηγήσεων που εκφράζουν το συλλογικό πνεύμα. Οι δυτικές μάλιστα κοινωνίες θεωρούν νόμιμο δικαίωμά τους να συμπεριλάβουν και να εκθέσουν στο μουσείο πολιτιστικά αντικείμενα που απέσπασαν από τη γενέθλια γη τους και να αναγορευτούν σε παιδαγωγούς του κόσμου επιτελώντας «εκπολιτιστική» αποστολή με την αυτάρεσκη πεποίθηση ότι αυτές έχουν κατακτήσει ένα ανώτερο πνευματικό και υλικό επίπεδο ζωής συγκριτικά με τις χρονικά παράλληλες μη Δυτικές κοινωνίες τις οποίες κατατάσσουν στην περιοχή του πρωτογόνου και στις κοινωνίες «χωρίς ιστορία». Το νεωτερικό δηλαδή μουσείο, αν και εμφανίζεται να προβάλλει την «αντικειμενική» ιστορία, συνδέεται τόσο με την παγίωση σχέσεων που ορίζουν ένα κοινό πολιτισμικό ορίζοντα που εξαφανίζει εσωτερικής διαφορές, όσο και με την επιβολή σχέσεων ισχύος μεταξύ πολιτισμών. Ο χαρακτήρας του νεωτερικού μουσείου διαμορφώνεται από τη συνεχή αντιπαλότητα δύο αντίθετων, συχνά αλληλοδιαπλεκόμενων, φιλοσοφικών ρευμάτων, του Διαφωτισμού και του αντιδιαφωτισμού, μέσα από την οποία αναδεικνύονται μια σειρά διπολικών σχημάτων, όπως civilization και culture, ορθολογισμός και συναίσθημα, Απολλώνιο και Διονυσιακό πνεύμα, συλλογική και ατομική συνείδηση, έθνος και οικουμενικότητα, τοπικό και παγκόσμιο, διπολικά σχήματα που εμπεριέχουν το στοιχείο της σύγκρουσης ανάμεσα στην διαδικασία της δημιουργίας και στο ήδη δημιουργημένο και παγιωμένο σε μια μορφή ταυτότητας, ανάμεσα στην εξέλιξη και τον ντετερμινισμό. Επιβεβαιώνεται έτσι η βασική υπόθεση της έρευνας ότι το μουσείο είναι πολιτιστικό επιφαινόμενο, στενά συναρτημένο με την εγγενή δυϊκότητα που διαποτίζει τις ρίζες του δυτικού πολιτισμού. Με την είσοδο στη μετανεωτερικότητα και στον μεταεθνικό, κατά τη διατύπωση του J. Habermas, αστερισμό το μουσείο αναζητεί νέες βάσεις θεμελίωσής του, καθώς οι αξίες που είχαν ιδρύσει το νεωτερικό μουσείο έχουν μεταλλαχθεί. Αν το μουσείο της νεωτερικότητας ήταν η ορατή επιβεβαίωση της δυτικής συνείδησης που χτίζεται πάνω σε δυαδικές αντιθέσεις και σε «αντικειμενικούς» και εδραίους λόγους διαχρονικής ισχύος, το μετανεωτερικό μουσείο, γίνεται μάρτυρας μιας πολιτιστικής αλλαγής που θεμελιώνεται πάνω στη βάση που προσφέρει η άρση των νεωτερικών διχοτομιών. Οι παγιωμένοι διπολισμοί της νεωτερικότητας παραχωρούν τη θέση στην υβριδική ένωσή τους, σε ένα συγκρητισμό στοιχείων χάρη στον οποίο μπορεί να συνδυάζονται το αφαιρετικό με το αναπαραστατικό, το μνημειακό με το οικείο και λαϊκό, το απλό με το σύνθετο, το παραδοσιακό και ιστορικιστικό στοιχείο με το νεωτεριστικό και το high-tech, το τοπικό με το παγκόσμιο ή να φτάνουν σε μια παράδοξη συνύπαρξη το ωραίο με το άσχημο, η ελευθερία με τη δέσμευση, η τάξη με την αταξία. Το μουσείο παύει να είναι ο χώρος εκτύλιξης των μεγάλων αφηγήσεων, οι οποίες διασπείρονται σε «νέφη αφηγηματικών στοιχείων» ως συνέπεια της διάσπασης του συλλογικού υποκειμένου και της αντίστοιχης ενδυνάμωσης της φωνής των παντοειδών επιμέρους υποκειμένων στο εσωτερικό μιας εθνικής οντότητας. Οι συντεταγμένες του ορίζονται από το σημείο όπου συναντάται ο πολιτισμός με τις τροχιές που διαγράφουν οι δυναμικές σφαίρες της πολιτικής, της οικονομίας και της υψηλής τεχνολογίας κι επομένως από ένα νέο πλαίσιο αρχών, εμπειριών, θεωρήσεων και λύσεων που αποτυπώνονται τόσο στην αρχιτεκτονική μορφή του μετανεωτερικού μουσείου, ή κατ’ άλλους του μουσείου της ύστερης νεωτερικότητας, όσο και στους στόχους και τις πρακτικές των μουσειακών εκθέσεων. Το μουσείο λοιπόν μέσα στο χρόνο εμφανίζεται να αναλαμβάνει διαφορετικούς ακόμα και αντικρουόμενους ρόλους. Εμφανίζεται ως χώρος εποπτικής αναπαράστασης του κόσμου, αλλά και όργανο φιλοτέχνησης μιας εικόνας γοήτρου· ως χώρος συλλογικής ιστορικής μνήμης, αλλά και ως χώρος ενεργοποίησης της κριτικής συνείδησης του παρόντος· ως ναός της τέχνης, αλλά και ως χώρος ψυχαγωγίας και ποικίλων συμβάντων που εμπλέκουν τον επισκέπτη στην ενεργητική συμμετοχή του σ’ αυτά· ως μετα-αφηγητής της ενότητας του έθνους και θεμελίωσης των Δυτικών πολιτισμικών κατηγοριών, αλλά και ως κατώφλι συνάντησης ανθρώπων και πολιτισμών μέσα στον ορίζοντα του μεταεθνικού κόσμου. Αποτελεί δηλαδή μια ιδιάζουσα και ιδιαίτερα κρίσιμη πολιτιστικά και πολιτισμικά έκφραση της κοινωνίας, ένα κεντρικό στοιχείο υπόδειξης και κατανόησης του ιδιαίτερου κάθε φορά «ήθους» των κοινωνιών που το συγκροτούν.	el
heal.abstract	The present thesis examines the museum as a cultural epiphenomenon directly linked to the perception of Western societies of culture and as an illustration of the structure and the special every time "ethos" of these societies and the values that these attempt to promote and consolidate. Through the recording of the changing relationship between society and its understanding of culture, the different type of grounds developed in each era and set up scientific or prescientific observations, what Michel Foucault calls épistémès, attempts are made to understand the development of the forces which form representative museum examples every time, identifying thresholds of transition from one museum example to another and architectural solutions which record data from the character of each era. The emergence of early collectors' activity and the precursory museum assemblies - Studiolo, Antiquarium, Cabinets des curiosités -placed by newer observations about the museum in the passage from the feudal and religious Middle Ages to the urban and secular society of the Renaissance – are formed in the space opened between the humanistic culture of the Renaissance and the competition for political and social predominance. For the Renaissance man the social and political recognition is unthinkable without humanistic education and the development of culturally and morally influential activity, which raises the target with the force of the exploratory spirit of the Renaissance man and the development of a consciousness oriented towards promoting Virtus, Virtue at a new Nobilitas level, Courtesy, released from aristocratic origin and connected with filosofia. This social and political goal along with the power of the inquisitive mind of the Renaissance man and the development of a consciousness geared towards the direction of the promotion of individuality give birth to the necessity of these spaces, the nature of which is determined by the spirit of the Renaissance era: absence of the dimension of historical time, arrangement of things based on the rule of similarity, setting up an image of the relationship microcosm - macrocosm, movement in the border area defined by mythical and mystical elements on the one hand and elements of rational knowledge on the other. Even in classical times, the age of reason, when the introduction of taxonomy under the guidance of rational gaze replaces the rule of similarity of the Renaissance era, the field of the mythical, metaphysical and mystical approaches may be limited, yet there is still no search for the historical depth of things. Despite the absence of adequate chronological framework, man now begins to appear as the creator of history, which, with the passage in the modern era, will become a central component of the generation force of the modernist museum. The modernist museum is born when the field of thought shifts from space to time, that is when the new anthropological framework is formed, opened, in the late 18th century, by history and human sciences in general. It is presumed through exploration that the modernist museum assumes the crucial role of spatial realization of history. It is the period in which the fundamental shift from the "body of the King" to the body of society, in particular the society of people that make up the nation, takes place. This shift, brought by the overall reflection on man and the government techniques of societies, is accompanied, logically, by a second shift: private exhibition spaces of the classical era with their closed nature, usually placed in the villas of their wealthy owners, give way to the public and structurally autonomous modernist museum with a dominant image among the other symbols of national power and grandeur. Thus, the museum becomes a means of promoting the historical dimension of man as a collective subject and a mechanism for the education, as well as the government of societies through the creation of large and universal narratives that express the collective spirit. Indeed, Western societies consider it their legitimate right to include and exhibit in the museum cultural objects extracted from their native land and appoint themselves as educators of the world performing a "civilizing" mission with the smug belief that they have reached a superior spiritual and material level of life compared to those parallel in time non-Western societies which they rank in the as primitive societies and societies "without history." Therefore, the modernist museum, although it appears to highlight the "objective" history, is linked both to the consolidation of relationships that define a common cultural horizon which eliminates internal differences, as well as the enforcement of power relations among cultures. The character of the modernist museum is formed by the continuous rivalry of two opposing, often interwoven, philosophical currents of the Enlightenment and the Counter-Enlightenment, through which emerge a series of bipolar patterns, such as civilization and culture, rationalism and emotion, the Apollonian and Dionysian spirit, collective and individual consciousness, nation and universality, the local and global, bipolar patterns that contain the element of conflict between the process of creation and that which is already created and consolidated in a form of identity, between evolution and determinism. This confirms the basic research hypothesis that the museum is a cultural epiphenomenon, closely connected with the inherent duality that permeates the roots of Western civilization. By entering into post-modernity and the post-national, in the words of J. Habermas, constellation, the museum seeks new foundation bases, as the values that had founded the modernist museum have mutated. If the museum of modernity were the visible affirmation of Western consciousness built on binary oppositions and "objective" and ingrained reasons of timeless power, the post-modern museum, witnesses a cultural change founded on the basis offered by the removal of modernist dichotomies. The ingrained bipolarities of modernity give way to their hybrid union, a syncretism of elements thanks to which it is possible to combine the abstract with the representational, the monumental with the familiar and popular, the simple with the complex, the traditional and historicist element with the innovative and the high-tech, the local with the global, or to reach a paradoxical coexistence of the beautiful with the ugly, of freedom with commitment, order with disorder. The museum is no longer the space where grand narratives unfold, narratives which are dispersed in "clouds of narrative elements" as a result of the split of the collective subject and the corresponding strengthening of the voice of varied individual subjects within a national entity. Its coordinates are defined by the point where culture meets with the trajectories of the dynamic spheres of politics, economy and high technology and hence by a new framework of principles, experiences, observations and solutions that are reflected both in the architectural form of the postmodern museum, or according to others the museum of late modernity, as well as in the goals and practices of museum exhibitions. The museum then over time appears to assume different, even conflicting roles. It appears as a space for supervisory representation of the world, and a means for painting an image of prestige; as a place of collective historical memory and also activation of the critical consciousness of the present; as a temple of art, but also as a place of entertainment and of various events involving visitors to active participation in them; as a post-narrator of the unity of the nation and the foundation of the Western cultural categories, but also as a threshold to a meeting point for people and cultures within the horizon of post-national world. It is thus a special and highly critical in terms of culture and civilization expression of society, a central element in the process of indicating and understanding each particular "ethos" of the societies it is formed by.	en
heal.advisorName	Μωραΐτης, Κωνσταντίνος	el
heal.advisorName	Moraitis, Constantinos	en
heal.committeeMemberName	Παρμενίδης, Γεώργιος	el
heal.committeeMemberName	Μάρδα, Νέλλη	el
heal.academicPublisher	Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών	el
heal.academicPublisherID	ntua
heal.numberOfPages	411
heal.fullTextAvailability	true