ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΩΝ 
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ

Φτίκου, Αικατερίνη Ζωή

dc.contributor.author	Φτίκου, Αικατερίνη Ζωή	el
dc.date.accessioned	2016-07-22T07:33:26Z
dc.date.available	2016-07-22T07:33:26Z
dc.date.issued	2016-07-22
dc.identifier.uri	https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/handle/123456789/43213
dc.identifier.uri	http://dx.doi.org/10.26240/heal.ntua.2318
dc.rights	Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα	*
dc.rights.uri	http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/	*
dc.subject	ιστορικά κονιάματα	el
dc.subject	ψηφιδωτά	el
dc.subject	συντήρηση	el
dc.subject	κριτήρια	el
dc.subject	mosaic pavement	el
dc.subject	conservation	el
dc.subject	mortars	el
dc.subject	substrate	el
dc.title	ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ	el
dc.contributor.department	Εργαστήριο μη Καταστρεπτικού Έλεγχου (NDT-Lab) του Τομέα ΙΙΙ	el
heal.type	doctoralThesis
heal.classification	ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ	el
heal.classificationURI	http://data.seab.gr/concepts/d37784cb37983d9dc5bfbe6764b3f94eadd1a577
heal.language	el
heal.access	free
heal.recordProvider	ntua	el
heal.publicationDate	2016-07-07
heal.abstract	Περίληψη Οι σύγχρονες αρχές και η φιλοσοφία της συντήρησης και προστασίας των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς απαιτούν μια ολοκληρωμένη γνώση και τεκμηρίωση των δομικών στοιχείων τους και της φθοράς που παρουσιάζουν. Αφού διαγνωστούν οι φθορές και οι αιτίες που τις προκάλεσαν, κατόπιν, το ενδιαφέρον εστιάζεται στο να διασωθεί η αρχική όψη και ποιότητα του μνημείου, εάν είναι δυνατό με την αρχική τεχνολογία κατασκευής του, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια με το παρελθόν. Επομένως, η προστασία και συντήρηση των αρχαίων κονιαμάτων αποτελούν τις έννοιες κλειδί για τη σωστή πρακτική της κατασκευής και της αποκατάστασης των μνημείων. Οι σωστές εργασίες συντήρησης, πρέπει να εξασφαλίζουν τη φυσική-χημική και μηχανική συμβατότητα μεταξύ των κονιαμάτων αποκατάστασης και των αρχαίων κονιαμάτων. Ακόμη, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι η νέα ολοκλήρωση πρέπει να είναι αναστρέψιμη και εύκολα αναγνωρίσιμη. Σκοπός, επομένως, της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να διαγνώσει τα φαινόμενα φθοράς των αρχαίων ψηφιδωτών δαπέδου και να διερευνήσει την τεχνολογία κατασκευής των αρχικών υλικών του υποστρώματός τους. Ο στόχος είναι να αποκτηθεί το αναγκαίο επιστημονικό υπόβαθρο το οποίο θα οδηγήσει στη διαμόρφωση κριτηρίων για την επιλογή των κατάλληλων υλικών και μεθοδολογιών, που να εξασφαλίζουν τη επιτυχή συντήρηση και αποκατάσταση του υποστρώματος των ψηφιδωτών δαπέδου. Η επίτευξη του στόχου αυτού πραγματοποιείται με τη έρευνα που διεξάγεται στην παρούσα διατριβή. Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται, κατ’ αρχήν, μια εκτεταμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση του θέματος και καταγράφονται τα δεδομένα που υπάρχουν. Κατόπιν, επιλέγονται να εξεταστούν διαφορετικές περιπτώσεις ψηφιδωτών δαπέδων που βρίσκονται κατά χώραν στη ρωμαϊκή οικία στον Εθνικό Κήπο της Αθήνας, στο “σπήλαιο του Πανός”, στην Κρήνη ‘Καλλιρρόη’ και στην οικία των ανασκαφών “Dörpfeld” στην περιοχή της Πνύκας. Καθώς, επίσης, το ψηφιδωτό δάπεδο σε εξωτερικό χώρο έκθεσης στο Νέο Μουσείο των Δελφών και το αποσπασμένο ψηφιδωτό δάπεδο οικίας από την ανασκαφή της οδού Ακάμαντος 24, στο Θησείο. Ακολουθεί η ολοκληρωμένη ερευνητική προσέγγιση, που περιλαμβάνει δύο στάδια. Το πρώτο, αφορά στην επιτόπου διερεύνηση των ψηφιδωτών δαπέδων με τις μη καταστρεπτικές μεθόδους της θερμογραφίας Υπερύθρου (IRT), του Γεωραντάρ (GPR) και των Μικροσεισμικών Επιφανειακών Κυμάτων και της ηχούς από κρούση (SASW-Impact Echo). Η τεχνική της Θερμογραφίας Υπερύθρου σε συνδυασμό με λεπτομερή μακροσκοπική παρατήρηση του ψηφιδωτού στον Εθνικό κήπο (χώροι α΄ και γ) και στο λόφο της Πνύκας (σπήλαιο του Πανός) συνέβαλε στην ανίχνευση υγρασίας στην επιφάνεια του ψηφιδωτού, η οποία συνοδευόταν από τη δράση βιολογικών παραγόντων φθοράς. Στο ψηφιδωτό δάπεδο της οικίας "ανασκαφών Dörpfeld" στην Πνύκα, ανιχνεύτηκαν επιφανειακές ρωγμές και απώλειες στο ψηφιδωτό, οι οποίες δεν ήταν εμφανείς με μακροσκοπική παρατήρηση. Ακολούθησε η αξιολόγηση παλαιότερων επεμβάσεων συντήρησης που είχαν πραγματοποιηθεί στα ψηφιδωτά δάπεδα του Εθνικού κήπου (χώροι α΄ και γ΄), της Πνύκας (σπήλαιο του Πανός) και στο Μουσείο Δελφών, ως προς την συμβατότητα των υλικών συντήρησης και την καταλληλότητα της τεχνικής/κατασκευής επανατοποθέτησης του ψηφιδωτού. Συγκεκριμένα, στον Εθνικό κήπο εντοπίστηκε υγρασία στη διεπιφάνεια των επανατοποθετημένων τμημάτων του ψηφιδωτού δαπέδου στο χώρο α΄, που είχε συντηρηθεί με τη μέθοδο των φορητών υποδομών. Η τεχνική του Γεωραντάρ (GPR), παρείχε πληροφορίες για την τεχνολογία κατασκευής της στρωματογραφίας του ψηφιδωτού δαπέδου (Εθνικός κήπος χώροι γ΄, Σπήλαιο του Πανός, Οικία "ανασκαφών Dörpfeld"). Συνέβαλε στην αποτίμηση της κατάστασης και της δομικής ακεραιότητας των υποκείμενων στρωμάτων, καθώς και στον έλεγχο της κατάστασης του εδάφους (Εθνικός κήπος χώροι α΄ και γ΄, Σπήλαιο του Πανός, Οικία "ανασκαφών Dörpfeld"). Εφαρμόστηκε για πρώτη φορά σε μνημεία, η τεχνική των Μικροσεισμικών Επιφανειακών Κυμάτων και της ηχούς από κρούση (SASW-Impact Echo), με την οποία διερευνήθηκε η υποδομή του ψηφιδωτού δαπέδου στον υπόσκαφο χώρο τη κρήνης στην Πνύκα. Στην περίπτωση αυτή, δεν υπήρχε δυνατότητα μέτρησης με την τεχνική του Γεωραντάρ (GPR) λόγω της έγκλεισης υπογείων υδάτων. Με την τεχνική SASW εντοπίστηκε η στρωματογραφία του ψηφιδωτού δαπέδου, οι αποσαθρωμένες περιοχές και οι δομικές αστοχίες στην υποδομή του ψηφιδωτού. Στη συνέχεια, όπου αυτό ήταν δυνατό, έγινε δειγματοληψία των αρχαίων κονιαμάτων, τα οποία μελετήθηκαν στο εργαστήριο με τις εξελιγμένες μεθόδους Ψηφιακής Μικροσκοπίας (DM), Ηλεκρονιακής Μικροσκοπίας Σάρωσης με Μικροαναλυτή (SEM-EDX), Περίθλασης Ακτίνων-Χ (XRD) και Θερμικής-Βαρυμετρικής Ανάλυσης (TG-DTG). Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την εργαστηριακή μελέτη των κονιαμάτων του υποστρώματος των ψηφιδωτών δαπέδων, με τη συνδυαστική χρήση των μεθόδων ανάλυσης (DM, SEM-EDX, XRD, TG-DTG) οδήγησε σε αξιόλογα συμπεράσματα, όσον αφορά στη μορφολογία, τη μικροδομή και τη σύνθεσή τους. Συνδυάζοντας τις παρατηρήσεις από την εξέταση των δειγμάτων με τη μέθοδο DM και τα αποτελέσματα των μετρήσεων που προέκυψαν από την επί τόπου εξέταση των δαπέδων με την τεχνική GPR, διαπιστώθηκε η διαστρωματική δομή των ψηφιδωτών opus tessellatum. Αυτή εμφανίζει τρεις στρώσεις κονιάματος και μία στρώση υποδομής, η οποία αποτελείται από χονδρόκοκκα υλικά. Το πάχος των στρώσεων, καθώς και το μέγεθος των αδρανών μειώνεται στις ανώτερες στρώσεις, ενώ ο λόγος συνδετικής κονίας αδρανών αυξάνεται. Από τη μελέτη της μικροδομής των αρχαίων κονιαμάτων και τη στοιχειακή χημική ανάλυση των επιφανειών με τη μέθοδο SEM-EDX διαπιστώθηκε, σε όλα τα κονιάματα, η παρουσία υδραυλικών ενώσεων, δηλαδή, ένυδρων άσβεστο-αργιλο-πυριτικών ενώσεων, του τύπου CSH, CASH, οι οποίες εδράζονται, κυρίως, πάνω σε κόκκους αργιλοπυριτικού υλικού. Η παρουσία και η θέση αυτών των ενώσεων, αποδίδεται, εμφανώς, σε αντίδραση της υδρασβέστου με ποζολανικό υλικό. Ακόμα, βρέθηκαν βελονοειδείς κρύσταλλοι τομασίτη (CA H) και ετρινγκίτη (CA H) που αποτελούν προϊόντα προσβολής των ένυδρων ενώσεων (CAH) από CO2 και SO4-2 ιόντα, αντίστοιχα. Επίσης, υπολογίστηκαν οι δείκτες υδραυλικότητας (CI) και (HI) με την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της χημικής ανάλυσης EDX, όπως αυτοί θεσπίστηκαν από τους (Eckel, 1922, Boynton, 1980). Τα κονιάματα των στρωμάτων της υποδομής του ψηφιδωτού δαπέδου παρουσίασαν μέτρια έως πολύ καλή υδραυλικότητα. Με τη μέθοδο XRD διαπιστώθηκε ότι τα κύρια συστατικά των κονιαμάτων είναι ο ασβεστίτης και ο χαλαζίας. Ακόμα, σε μικρά ποσοστά παρατηρήθηκε η παρουσία τομασίτη (CA H), ετρινγκίτη (CA H) και γύψου C H), η οποία αποτελεί σοβαρή ένδειξη ότι έχει λάβει χώρα αντίδραση αργιλοπυριτικών ενώσεων με την υδράσβεστο, δηλαδή, δηλώνουν προϊόντα ποζολανικής δράσης. Η εξέταση των κονιαμάτων με τη μέθοδο θερμικής ανάλυσης (TG-DTG) εστιάστηκε, κυρίως, στον προσδιορισμό της απώλειας μάζας του δείγματος σε συγκεκριμένες θερμοκρασιακές περιοχές. από τις τιμές της οποίας υπολογίστηκε ο λόγος υδραυλικότητας (Hr) του CO2 προς το κρυσταλλικό και χημικά ενωμένο Η2Ο, ο οποίος αντανακλά τον υδραυλικό χαρακτήρα των κονιαμάτων. Από τον υπολογισμό των τιμών του λόγου υδραυλικότητας (Hr) για τα κονιάματα των εξεταζόμενων ψηφιδωτών δαπέδων προέκυψε ότι όλες οι συνθέσεις παρουσίασαν καλή υδραυλικότητα, η οποία αποδίδεται στην αντίδραση υδρασβέστου και φυσικής ποζολάνης. Επίσης, από τον υπολογισμό του ποσοστού του CaCO3 και τη μετατροπή του στο ισοδύναμο ποσοστό υδρασβέστου από την οποία προήλθε, προσδιορίστηκε η αναλογία υδρασβέστου/πρόσμικτα (ποζολανικά υλικά) στα στρώματα των κονιαμάτων. Συμπερασματικά, αξιοποιώντας τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνα που διεξήχθη στην παρούσα διδακτορική διατριβή, αποκομίζεται η ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη γνώση των δομικών στοιχείων του υποστρώματος των ψηφιδωτών δαπέδων, της τεχνολογίας κατασκευής τους και της φθοράς που παρουσιάζουν. Το επιστημονικό υπόβαθρο που επιτεύχθηκε αποτελεί το κλειδί για τη σωστή πρακτική της αποκατάστασης και διατήρησης των μνημείων. Τέλος, οδηγεί στην υπόδειξη για την κατάλληλη επέμβαση συντήρησης με την επιλογή συμβατών κονιαμάτων αποκατάστασης, εξασφαλίζοντας, στην επιστήμη και τεχνική της συντήρησης, την επιτυχή και μακρόχρονη αποκατάσταση των ιστορικών ψηφιδωτών μνημείων.	el
heal.advisorName	Κουή, Μαρία	el
heal.committeeMemberName	Τσίμας, Σταμάτης	el
heal.committeeMemberName	Γεωργιάδης, Ανδρέας	el
heal.committeeMemberName	Κακάλη, Γλυκερία	el
heal.committeeMemberName	Καραγιάννη, Στεφανία Χάιδω	el
heal.committeeMemberName	Δημοτίκαλη, Δήμητρα	el
heal.committeeMemberName	Καραγιάννης Μπακόλας, Αστέριος	el
heal.academicPublisher	Σχολή Χημικών Μηχανικών	el
heal.academicPublisherID	ntua
heal.numberOfPages	212
heal.fullTextAvailability	true