Απόψεις και στάσεις φοιτητών απέναντι στους λύκους και στις αρκούδες. Συγκριτική μελέτη ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Νορβηγία

Abstract

Η προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας στη σύγχρονη πραγματικότητα εκτείνεται σε πολλά επίπεδα και εμπλέκει πολλούς τομείς, τόσο επιστημονικούς όσο και κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς, γεγονός που καθιστά τη διαχείρισή της δύσκολη και απαιτητική. Ο έντονος προβληματισμός για το περιβάλλον και την άγρια ζωή απαιτεί να επικαιροποιήσουμε τις γνώσεις μας για τις ανάγκες της κοινωνίας και να τις εντάξουμε στο σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο. Η διαχείριση και διατήρηση της πανίδας και ιδιαίτερα των μεγάλων σαρκοφάγων αποτελεί πρόκληση σε ένα περιβάλλον τόσο πυκνοκατοικημένο και τόσο κατακερματισμένο όσο το ευρωπαϊκό. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων οι πληθυσμοί των μεγάλων σαρκοφάγων, όπως και πολλών άλλων ειδών, υπέστησαν δραστική μείωση, καθώς οι άνθρωποι τα αντιμετώπιζαν με ακραία προκατάληψη. Τα τελευταία 30 χρόνια όμως, η ευρωπαϊκή κοινωνία έχει κάνει στροφή στη στάση της και μάχεται για τη διατήρησή τους, γεγονός που οδηγεί σε αύξηση του αριθμού τους. Εκ των πραγμάτων, η αύξηση αυτή έχει προκαλέσει νέες συγκρούσεις μεταξύ των μεγάλων σαρκοφάγων και των ανθρώπων που ζουν στην περιοχή τους. Δεδομένου ότι οι δράσεις προστασίας της πανίδας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την αποδοχή του κοινού, η αλλαγή των στάσεων των ανθρώπων απέναντι στα μεγάλα σαρκοφάγα αποτελεί βασική προτεραιότητα, αυξάνοντας έτσι το ενδιαφέρον για τη διεξαγωγή ερευνών που αφορούν τις στάσεις αυτές.

Σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, οι στάσεις του γενικού πληθυσμού απέναντι στο λύκο και στην αρκούδα είναι κυρίως θετικές, με παραλλαγές στις διαφορετικές υπο-ομάδες. Σε γενικές γραμμές, τα άτομα που εμφανίζονται πιο θετικά είναι άντρες, νέοι, μορφωμένοι, μέλη περιβαλλοντικών οργανώσεων, περνούν περισσότερο χρόνο στη φύση, έχουν κατοικίδια ζώα και προέρχονται από αστικά περιβάλλοντα. Αντίθετα, όσοι ζουν κοντά σε μεγάλα σαρκοφάγα, αυτοί που τα φοβούνται και τα αντιπαθούν ή είχαν αρνητικές εμπειρίες με αυτά, εκφράζουν μια πιο αρνητική στάση.

Ο λύκος και η καφέ αρκούδα είναι τα μόνα μεγάλα σαρκοφάγα που απαντούν τόσο στην Ελλάδα όσο και τη Νορβηγία, στις δύο χώρες όπου πραγματοποιήθηκε αυτή η έρευνα. Η παρούσα διπλωματική εργασία είχε ως στόχο την αποτύπωση των στάσεων των νέων και μορφωμένων ανθρώπων απέναντι στο λύκο και στην αρκούδα, στις δύο αυτές χώρες. Διερευνήθηκε ο βαθμός συσχέτισης των στάσεων των φοιτητών απέναντι στα υπό μελέτη είδη με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους, τις γνώσεις, τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα ή/και την προσωπική τους εμπειρία και η διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο είδη. Για την παρούσα ερευνητική μελέτη σχεδιάστηκε ένα ειδικό ερωτηματολόγιο, με σκοπό να διερευνήσει τους παράγοντες που επηρεάζουν τις στάσεις των φοιτητών.

Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης συνάδουν με τα βιβλιογραφικά δεδομένα και τα – στατιστικά σημαντικά – ευρήματα απαντούν στα ερωτήματα που τέθηκαν στην Εισαγωγή. Φαίνεται ότι η πλειονότητα των νέων και μορφωμένων ανθρώπων υιοθετούν θετική στάση απέναντι στα υπό μελέτη σαρκοφάγα (75% των ερωτηθέντων ήταν θετικά προσκείμενοι και 12% ήταν ουδέτεροι απέναντι στην αρκούδα και 57% ήταν θετικά προσκείμενοι και 10% ήταν ουδέτεροι απέναντι στο λύκο), στάση η οποία επηρεάζεται από ένα συνδυασμό παραγόντων. Οι παράγοντες αυτοί όσον αφορά τις στάσεις απέναντι στις αρκούδες, ήταν το φύλο, το αντικείμενο σπουδών, η παρουσία αρκούδων στην περιοχή καταγωγής των ερωτηθέντων, η γνώση για τα μεγάλα σαρκοφάγα και ο φόβος απέναντι σε αυτά, με το φόβο να παρουσιάζει την ισχυρότερη επιρροή, ακολουθούμενο από την παρουσία αρκούδων. Οι παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν τις στάσεις απέναντι στους λύκους ήταν η χώρα καταγωγής των ερωτηθέντων, το φύλο, η ηλικία, η συχνότητα των δραστηριοτήτων στη φύση, η συμμετοχή σε περιβαλλοντικές οργανώσεις, καθώς και η εμπειρία και ο φόβος, με το φόβο να παρουσιάζει την ισχυρότερη επιρροή, ακολουθούμενο από την εμπειρία.

Θεωρείται ότι ορισμένοι κοινωνικοί παράγοντες όπως η αύξηση της αστικοποίησης, η εκπαίδευση και η οικονομική ευημερία, συνέβαλαν στην απομάκρυνση από τις παραδοσιακές πεποιθήσεις, αξίες και πρακτικές, που έδιναν έμφαση στην αξιοποίηση των άγριων ζώων για όφελος του ανθρώπου, προς μια πιο προστατευτική προσέγγιση της άγριας ζωής και των φυσικών πόρων ευρύτερα. Το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων τάχθηκε σαφώς υπέρ της προστασίας της άγριας ζωής, αν και μερικοί από αυτούς υποστήριξαν ότι φοβούνται ή αντιπαθούν τους υπό μελέτη θηρευτές, φαίνεται πολλά υποσχόμενο. Η άγρια ζωή, όμως, και η προστασία της συνεχίζουν να αποτελούν ένα σημαντικό οικολογικό πεδίο δοκιμασίας μέτρων και κανόνων διαχείρισης που χρήζει περαιτέρω έρευνας προκειμένου να εξαχθούν έγκυρα και εφαρμόσιμα συμπεράσματα σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο.

Protection of the environment and biodiversity in the modern world extends to many levels and involves many areas, which makes its management difficult and demanding. Intense concern for the environment and wildlife calls for an update of our knowledge of the society’s needs and for their placement in the legislative framework. The management and conservation of fauna and especially of large carnivores, is a challenge in an environment so populated and modified as the European. During the last centuries the populations of large carnivores faced a dramatic decline along with many other species, because people have persecuted them with extreme prejudice for centuries. Yet, in the last 30 years European society has made a U-turn and now seeks to conserve them, leading their number to increase. This augmentation has resulted in new conflicts between large carnivores and people living in their vicinity. Since management actions depend widely on public acceptance, changing the attitudes of the public towards large carnivores is a key priority, thus increasing interest in conducting surveys about these attitudes.

Most surveys show that attitudes towards wolves and bears held by the general population are mainly positive, with variations in the different subgroups. In general, people who hold more positive attitudes are young, educated males, members of NGOs dealing with environmental issues, who spend more time in the nature, keep pets and come from urban regions. On the other hand, people who live near predators, those who fear and dislike them or had direct negative experiences, express a more negative view.

The wolf and the brown bear are the only two large carnivores that exist in both Greece and Norway, the two countries where this research was carried out. This thesis aims to record the attitudes of young and educated people towards the wolf and the brown bear, in these two countries. We investigated the correlation degree between students’ attitudes towards the studied species with their demographic characteristics, their knowledge, feelings, beliefs and/or personal experiences and the differences between the two species. Since this project is a survey research, a questionnaire was designed, in order to investigate the factors affecting the attitudes of the students.

The results of the present study are consistent with the relevant literature and present statistically significant results answer the questions stated in the Introduction. The results of the study suggest that young and educated people hold positive attitudes towards the large carnivores in question (75% of the respondents were positive and 12% were neutral towards the bear and 57% were positive and 10% were neutral towards the wolf) with a combination of factors affecting them. The factors that seem to affect attitudes towards bears were gender, field of studies, presence of bears in the students’ region, knowledge of these species and fear, with fear having the strongest impact followed by the presence of bears. The factors that seem to affect attitudes toward wolves were country of origin, gender, age, frequency of nature activities, participation in environmental organizations, experience and fear of the respondents, with fear having the strongest impact, followed by the experience.

It is considered that certain societal factors (e.g., increasing urbanization, education, and economic prosperity) contributed to a shift away from traditional beliefs, values and practices that were emphasizing on the use of wildlife for human benefit, towards a more protectionist view of wildlife and natural resources in general. It is rather promising that the vast majority of the participants, even though some of them claimed to fear or dislike predators, were still strongly in favor of protecting wildlife. Wildlife and its protection, though, form an important ecological field where measures and management rules are tested, that needs further investigation in order to draw valid and enforceable conclusions on a social, economical and political level.