Η πολυαισθητηριακή εμπειρία στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική

Αργυροπούλου, Ελισάβετ; Ζαράνη, Αλεξάνδρα; Argyropoulou, Elisavet; Zarani, Alexandra

dc.contributor.author	Αργυροπούλου, Ελισάβετ	el
dc.contributor.author	Ζαράνη, Αλεξάνδρα	el
dc.contributor.author	Argyropoulou, Elisavet	en
dc.contributor.author	Zarani, Alexandra	en
dc.date.accessioned	2021-05-18T07:46:45Z
dc.date.available	2021-05-18T07:46:45Z
dc.identifier.uri	https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/handle/123456789/53441
dc.identifier.uri	http://dx.doi.org/10.26240/heal.ntua.21139
dc.rights	Αναφορά Δημιουργού-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα	*
dc.rights.uri	http://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/gr/	*
dc.subject	Βιωματική εμπειρία	el
dc.subject	Σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική	el
dc.subject	Πολυαισθητηριακή	el
dc.subject	Φως - σκιά	el
dc.subject	Υλικά	el
dc.subject	Ήχος	el
dc.subject	Μνήμη	el
dc.subject	Τόπος	el
dc.subject	Χρόνος	el
dc.subject	Ατμόσφαιρα	el
dc.subject	Multisensory experience	en
dc.subject	Atmosphere	en
dc.subject	Senses	en
dc.subject	Modern greek architecture	en
dc.subject	Light - shadow	en
dc.subject	Materiality	en
dc.subject	Memory	en
dc.subject	Place	en
dc.subject	Time	en
dc.title	Η πολυαισθητηριακή εμπειρία στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική	el
dc.title	Μultisensory experience in modern Greek architecture	en
dc.type	Διάλεξη
heal.type	learningMaterial	el
heal.classification	Αρχιτεκτονική	el
heal.classification	Senses and sensation in architecture	en
heal.language	el	el
heal.access	campus	el
heal.recordProvider	ntua	el
heal.publicationDate	2021-02-10
heal.abstract	Σε µία εκ των έσω προσπάθεια κατανόησης της αρχιτεκτονικής και του τρόπου µε τον οποίο µπορεί να επιτευχθεί ένας χώρος βιώσιµος και ταυτόχρονα ποιοτικός, που δεν καλύπτει µόνο τις ανάγκες του ανθρώπου αλλά εξυψώνει το πνεύµα του, προέκυψε η ανάγκη ορισµού των στοιχείων που συµβάλλουν στη δηµιουργία αυτής της ιδιαίτερης ατµόσφαιρας αλλά και προσέγγισης του χώρου, µέσα από µία βιωµατική σκοπιά. Ο χώρος αποκτά υπαρξιακή υπόσταση µέσω της διάδρασής του µε τον άνθρωπο, ορίζοντας µία σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλοκαθορισµού. Η επαφή του χρήστη µε το γύρω περιβάλλον επιτυγχάνεται µέσα από αντιληπτικά συστήµατα που ενεργοποιούν τις αισθήσεις και µεταφέρουν µέσω ερεθισµάτων την αντίστοιχη πληροφορία στον εγκέφαλο, διαµορφώνοντας τελικά συναισθήµατα, µνήµες, εµπειρίες, εντυπώσεις. Όταν αυτός ο βιωµατικός αντίκτυπος συγκινεί και διεγείρει τις αισθήσεις του ενσώµατου παρατηρητή, είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα, ο χώρος αποκτά την πολυαισθητηριακή διάσταση µίας αρχιτεκτονικής υπερβατικής, δηλαδή, επιτυγχάνει την ισορροπία και αρµονική συµπλοκή όλων των αισθήσεων ταυτόχρονα. Με ποιον τρόπο ο χώρος ενεργοποιεί την αισθητηριακή αντίληψη του χρήστη; Πώς μπορεί ο αρχιτέκτονας να σχεδιάσει αυτή τη χωρική εμπειρία; Είναι η αφύπνιση των αισθήσεων αρκετή για την βαθύτερη και ουσιαστική επικοινωνία του ανθρώπου με το χώρο; Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα πώς αντιμετωπίζεται από τους δημιουργούς η «κατασκευή ατμόσφαιρας» στα έργα τους; Αφορµή για τη µελέτη του ζητήµατος της πολυαισθητηριακής εµπειρίας στην αρχιτεκτονική αποτέλεσε ένα άρθρο, δηµοσιευµένο στο ηλεκτρονικό περιοδικό αρχιτεκτονικής «Αrchetype», από την Αναστασία- Σάσα Λαδά µε τίτλο: «H αρχιτεκτονική ως μια φαινομενολογική εμπειρία». Το κείµενο αυτό γράφτηκε για την παρουσίαση του Φιλανδού αρχιτέκτονα Juhani Pallasmaa µε αφορµή τη διάλεξή του µε θέµα: «Η τέχνη και η αρχιτεκτονική ως εμπειρία: η πνευματική πραγματικότητα της τέχνης», που πραγµατοποίησε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (Χώρος: Μ2 - Αίθουσα Μωρίς Σαλτιέλ), την Τετάρτη 21 Νοεµβρίου 2018. Με σηµείο εκκίνησης αυτή την πρώτη επαφή µε τις αναζητήσεις του Pallasmaa και κατόπιν διεύρυνσης του γνωστικού πεδίου πάνω σε ζητήµατα φαινοµενολογίας, άρχισε να σχηµατίζεται µία πρώτη γενικότερη προβληµατική, σχετικά µε το πως µπορεί ο άνθρωπος να βιώσει στο µέγιστο, µέσα από την ενορχήστρωση όλων των αισθήσεων, την ατµόσφαιρα ενός χώρου, αλλά και πότε µία εµπειρία - και κατ'επέκταση µια αρχιτεκτονική - µπορεί να χαρακτηριστεί ως πολυ-αισθητηριακή. Τα ερωτήµατα αυτά κινούνταν σε όλη τη διάρκεια της έρευνας παράλληλα µε µία προσωπική ανησυχία, µία αβεβαιότητα γύρω από την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής µέσα στον σύγχρονο οπτικοκεντρικό κόσµο, όπου το «αισθάνομαι» έχει χάσει την πολύτροπη παρουσία του, µε τις αισθήσεις της αφής, της ακοής, της όσφρησης και της γεύσης να φθίνουν. Στη σύγχρονη κουλτούρα, όπου κυριαρχεί, λόγω της συνεχούς τεχνολογικής ανάπτυξης, ο οπτικός εντυπωσιασµός, η κοινωνία στρέφεται προς µία αυτοαναφορική σχέση µε τα πράγµατα. Αυτό το φαινόµενο αποτυπώνεται και στην αρχιτεκτονική, µε τα κτίρια να χάνουν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα τους και από δοχεία ζωής να µετατρέπονται σε άκαµπτες εικόνες µαζικής παραγωγής. Ο ανταγωνισµός της εικόνας συχνά οδηγεί σε τολµηρές συνθετικές αποφάσεις που στοχεύουν, ως επί το πλείστον, στην προσέλκυση του βλέµµατος του χρήστη. Μέσα σε αυτήν την εκθετικά αυξανόµενη µεταβολή του δοµηµένου περιβάλλοντος, ο άνθρωπος από συµµετέχων γίνεται παρατηρητής των χωρικών αλλαγών µε την όραση να αιχµαλωτίζει φευγαλέα εικόνες , καθώς οι υπόλοιπες αισθήσεις δεν προλαβαίνουν να ανταποκριθούν σε αυτή την απαιτητική συνθήκη. Αυτή η χωρική ανισορροπία, που προκαλεί το παραπάνω φαινόµενο, προκάλεσε έντονα τη συγκέντρωση του ενδιαφέροντος των θεωρητικών της αρχιτεκτονικής και της φαινοµενολογίας τα τελευταία χρόνια. Το ζήτηµα των αισθήσεων στην αρχιτεκτονική υπήρχε πάντα στην σκέψη του δηµιουργού, όµως η ανάγκη για την έκφραση της συµβολής τους στην βιωµατική εµπειρία του χρήστη, προέκυψε ακριβώς λόγω της απειλητικής κυριαρχίας του µατιού έναντι των υπολοίπων αισθητηριακών οργάνων. Μέσω της διάλεξης αυτής επιδιώκεται σε ένα πρώτο επίπεδο η κατανόηση της χωρικής βιωµατικής εµπειρίας και η αναγνώριση των βασικών χαρακτηριστικών των αισθήσεων που συµβάλλουν στην αντιληπτική διαδικασία. Η επισήµανση του προβλήµατος -η κυριαρχία της όρασης- τίθεται για την ανάδειξη της σηµασίας της αλληλοσυµπλήρωσης όλων των αισθητηριακών µηχανισµών του ανθρώπου, µε σκοπό την συνολική σύλληψη της αρχιτεκτονικής εµπειρίας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, γίνεται µία προσπάθεια εστίασης στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική, διερευνώντας µέσα από τη µατιά σύγχρονων και ενεργών στο χώρο αρχιτεκτόνων την ύπαρξη ή απουσία αυτής της ατµόσφαιρας από τα έργα τους σε συνδυασµό µε την προσωπική βιωµατική µας εµπειρία σε αυτά. Εκκινώντας από την µελέτη έργων του θεωρητικού Juhani Pallasmaa, όπως το βιβλίο «The Eyes Of The Skin», διαµορφώνεται µία πρώτη επαφή µε την θεωρία της φαινοµενολογίας και νευροεπιστήµης, η οποία στη συνέχεια διευρύνεται µέσα από προσεγγίσεις άλλων θεωρητικών όπως των Alberto Perez Gomez και Steven Holl µε το «Questions Of Perception: Phenomenology of Architecture», του Γερµανού φιλοσόφου Martin Heiddeger, του Γάλλου Mikel Dufrenne κ.α. Έχοντας ως υπόβαθρο αυτές τις θεωρήσεις, η έρευνα χωρίστηκε σε δύο ενότητες. Στην πρώτη επιδιώκεται µία επιστηµονική προσέγγιση της χωρικής διάστασης της ατµόσφαιρας, µε βασικούς άξονες την αλληλεπίδραση χώρου-σώµατος, την αντιληπτική διαδικασία, που έπεται της βιωµατική εµπειρίας, καθώς και τον ορισµό των βασικών αισθήσεων που την ενορχηστρώνουν. Για τον αρχικό προσδιορισµό των στοιχείων εκείνων που συνδηµιουργούν την συνολική εντύπωση της αρχιτεκτονικής, προηγήθηκε µία προσωπική αναζήτηση µέσα από την αποδόµηση δύο έργων που έχουµε επισκεφτεί και έχουν επηρεάσει την χωρική µας αντίληψη. Με αυτή την πρώτη εισαγωγική αίσθηση, το δεύτερο και κύριο µέρος της διάλεξης στοχεύει στην βαθύτερη διερεύνηση των στοιχείων που συντελούν στην πολυ-αισθητηριακή εµπειρία µέσα στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής πραγµατικότητας. Μέσα από µία σειρά συζητήσεων µε Έλληνες αρχιτέκτονες, αποσαφηνίζεται ο τρόπος µε τον οποίο ο καθένας αντιµετωπίζει, µε τις δικές του προσωπικές αρχές, στοιχεία όπως το φως, η σκιά, ο τόπος, η ατµόσφαιρα, ο ήχος και ο χρόνος. Οι προφορικές µαρτυρίες, ανάγονται σε αναντικατάστατο µεθοδολογικό εργαλείο έρευνας, διαµέσου του οποίου µαθαίνουµε για τον τρόπο σκέψης ενός συγκεκριµένου ατόµου, εντός του πλαισίου αναφοράς στο οποίο ανήκει, τη δεδοµένη χρονική περίοδο. Υπό αυτή την έννοια, αποκτά πολύ σηµαντικό ρόλο η «προσωπική µαρτυρία» που προκύπτει µέσα από την αξιοποίηση της Προφορικής Ιστορίας. Στην παρούσα διάλεξη ειδικά, που ενδιαφέρεται για τον τρόπο µε τον οποίο σκέφτεται ο Αρχιτέκτονας καθώς συνθέτει, µας αφορά η σύνθεση µέσα από τις υποκειµενικές πρακτικές αυτών των ανθρώπων. Καταγράφεται µία παράθεση απόψεων που άλλοτε συγκλίνουν και άλλοτε αντιτίθενται µεταξύ τους, όλες υπό το πρίσµα µίας ανθρωποκεντρικής προσέγγισης. Αυτή η πολυφωνία αντιπροσωπεύει και το εύρος του αντικειµένου της αρχιτεκτονικής των αισθήσεων, η οποία µπορεί να επιτευχθεί εξίσου από ανθρώπους µε διαφορετικές σχεδιαστικές νοοτροπίες και αξίες. Μιλώντας µέσα από τις εµπειρίες τους αλλά και τα έργα τους, γίνεται µία προσπάθεια συγκεκριµενοποίησης των εννοιών προς αναζήτηση, για την καλύτερη και πρακτική κατανόηση του αντικειµένου. Μέσα από την επεξεργασία των προφορικών µαρτυριών, διαµορφώνεται µία τελική χαρτογράφηση που παρουσιάζει συνοπτικά τις λέξεις-κλειδιά, το περιεχόµενο των οποίων προσδιορίζει τα στοιχεία εκείνα που τελικά συντελούν στη δηµιουργία της πολυ-αισθητηριακής αρχιτεκτονικής. Λόγω του βιωµατικού χαρακτήρα της έρευνας, τα τελικά συµπεράσµατα απορρέουν όχι µόνο µέσα από τις συζητήσεις και απόψεις των αρχιτεκτόνων που συναντήσαµε αλλά και από την προσωπική µας επαφή και εµπειρία µε επιλεγµένα έργα τους, ώστε να υπάρχει µία συνολική ερµηνεία θεωρητικού και βιωµένου υποβάθρου. Εξαιτίας των µέτρων για τον περιορισµό της διάδοσης της νόσου COVID - 19, δεν ήταν εφικτή η ολοκλήρωση όλων των προγραµµατισµένων επισκέψεων σε έργα των αρχιτεκτόνων προς µελέτη.	el
heal.abstract	In an effort of trying to understand architecture and the way in which a sustainable and at the same time quality space can be achieved, that not only satisfies humans’ needs but also elevates his spirit, came up the need to define those elements that contribute to the creation of this special atmosphere but also approach of the space, through an experiential point of view. In modern culture, where, due to the continuous technological development, the visual impression prevails, the society turns to a self-referential relationship with things. The participant becomes an observer of spatial changes with the vision capturing fleeting images, as the other senses do not manage to respond to this demanding condition. How is the multiple stimulation of the senses and the activation of memory and experiences in architecture finally defined? This complex question, which concerns both the spatial perception of the individual and the ability of the creator to construct atmospheres, was attempted to be answered through the investigation of a scientific approach to the phenomenology and the relation of the human body to its sensory processes compared with the practices followed by modern Greek offices, which constantly aim at the renegotiation of the quality elements used for their design.	en
heal.tableOfContents	ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Εγκλείστρα του σπηλαίου Βαράσοβα 15 ΜΕΡΟΣ Α: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο Μελέτης 28 Αφορμή Επιλογής Θέματος 29 Καθορισμός Σκοπών Έρευνας 30 Μεθοδολογία 31 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Σώμα & Χώρος 34 Αντίληψη 38 Αισθήσεις 42 - Όραση 44 - Αφή 50 - Ακοή 54 - Όσφρηση 58 - Γεύση 62 ΔΥΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ Capela do Monte - Άlvaro Siza 70 Μουσείο Guggenheim - Frank Gehry 74 Σύγκριση - Συμπεράσματα 78 ΜΕΡΟΣ Β: ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΠΡΟΣ ΜΕΛΕΤΗ Γιάννης Γιαννούτσος Δημήτρης Θωμόπουλος Θεοκλής Καναρέλης Σωτήρης & Θανάσης Καραχάλιος & Λουίζα Μπελεμέζη Μυρτώ Κιούρτη Στέλιος Κόης Πραξιτέλης Κονδύλης Μαρία Κοκκίνου - Ανδρέας Κούρκουλας Θεώνη Ξάνθη Διονύσης Σοτοβίκης Σοφία Τσιράκη Φλωριάν-Γιάννης Λιάκος & Ειρήνη-Ελένη Μαρκαντωνάτου ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΥ- ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ Φως 96 Τόπος 110 Υλικά 126 Ήχος 136 Χρόνος 142 Ατμόσφαιρα 150 Μνήμη - Βίωμα - Φαντασία 172 Χαρτογράφηση Εννοιών 185 Πολυαισθητηριακή Εμπειρία 188 ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Οπτικοεικονική διάσταση της Αρχιτεκτονικής 201 Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης 206 Ψηφιακά Εργαλεία 212 ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ Διαμέρισμα στο Κολωνάκι - Σοφία Τσιράκη 222 Κατοικία στο Καπανδρίτι - Διονύσης Σοτοβίκης 228 Site Specific - Πραξιτέλης Κονδύλης 244 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 255 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 258 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 263	el
heal.sponsor	Η εστίαση της έρευνας στην σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική, πραγματοποιήθηκε μέσα από μία σειρά παραγωγικών συζητήσεων με τους αρχιτέκτονες, τους οποίους ευχαριστούμε ξεχωριστά για το πολύτιμο και πρωτογενές υλικό που μας χάρισαν. Η αρχική αναζήτηση περιλάμβανε ένα εύρος εικοσιπέντε γραφείων, εκ των οποίων ανταποκρίθηκαν θετικά τα δεκατέσσερα, ενώ οι τελικές συγκυρίες μας επέτρεψαν να έρθουμε σε επαφή με δεκαέξι από αυτά. Ευχαριστώντας τόσο όσους δεν καταφέραμε να συναντήσουμε τελικά (Kizi Studio, Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, Μαρία Παπαφίγκου (OOAK architects), Deca Architecture, Desypri & Misiaris Architecture, Ρένα Σακελλαρίδου, Δήμητρα Κατσώτα), και με εκτίμηση προς τον Φώτη Ζαπαντιώτη που αρνήθηκε να μιλήσει για έννοιες μεγαλύτερες από την εμπειρία του, σύμφωνα με τον ίδιο, παρουσιάζονται παρακάτω με αλφαβητική σειρά οι αρχιτέκτονες με τους οποίους συζητήσαμε και τελικά συνδημιουργήσαμε το υλικό του β΄μέρους της ερευνητικής. (Γιάννης Γιαννούτσος, Δημήτρης Θωμόπουλος, Θεοκλής Καναρέλης, Σωτήρης & Θανάσης Καραχάλιος & Λουίζα Μπελεμέζη, Μυρτώ Κιούρτη, Στέλιος Κόης, Πραξιτέλης Κονδύλης, Μαρία Κοκκίνου, Ανδρέας Κούρκουλας, Θεώνη Ξάνθη, Διονύσης Σοτοβίκης, Σοφία Τσιράκη, Φλώριαν - Γιάννης Λιάκος & Ειρήνη-Ελένη Μαρκαντωνάτου ) Ευχαριστούμε, επίσης, για την αυθόρμητη και ευχάριστη συμμετοχή στις συζητήσεις μας, τον αρχιτέκτονα και αρχισυντάκτη του ηλεκτρονικού περιοδικού «Archetype», Μανώλη Οικονόμου, καθώς και τον εικαστικό Σωτήρη Καραμάνη.	el
heal.academicPublisher	Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Τομέας Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού	el
heal.fullTextAvailability	false