Διερεύνηση της κατάστασης διατήρησης και ταυτοποίηση των χρωστικών των τοιχογραφιών του Καθολικού της Ιεράς Μονής Δαφνίου

Στουραΐτης, Αλέξανδρος; Stouraitis, Alexandros

dc.contributor.author	Στουραΐτης, Αλέξανδρος	el
dc.contributor.author	Stouraitis, Alexandros	en
dc.date.accessioned	2023-02-07T12:23:16Z
dc.date.available	2023-02-07T12:23:16Z
dc.identifier.uri	https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/handle/123456789/57103
dc.identifier.uri	http://dx.doi.org/10.26240/heal.ntua.24801
dc.description	Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Μεταπτυχιακή εργασία. Διεπιστημονικό - Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (Δ.Π.Μ.Σ.) "Υλικά και Επεμβάσεις Συντήρησης - Προστασία Μνημείων (Κατ. B')"	el
dc.rights	Default License
dc.subject	Τοιχογραφίες	el
dc.subject	Πιγμέντα	el
dc.subject	Δαφνί	el
dc.subject	Μεταβυζαντινή ζωγραφική	el
dc.subject	Wall paintings	en
dc.subject	Pigments	en
dc.subject	Daphni	en
dc.subject	Post-byzantine	en
dc.title	Διερεύνηση της κατάστασης διατήρησης και ταυτοποίηση των χρωστικών των τοιχογραφιών του Καθολικού της Ιεράς Μονής Δαφνίου	el
dc.title	Study on the conservation status and pigment identification of the wall-paintings of the "Katholikon" of Daphni Monastery in Attica, Greece	en
heal.type	masterThesis	el
heal.classification	Αρχιτεκτονική	el
heal.classification	Architecture -- Conservation and restoration	en
heal.language	el	el
heal.access	free	el
heal.recordProvider	ntua	el
heal.publicationDate	2022-12-20
heal.abstract	Η Μονή Δαφνίου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας, ενταγμένο στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ήδη από το 1990. Το καθολικό της Μονής, χρονολογείται στα τέλη του 11ου αιώνα και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο ως αντιπροσωπευτικό δείγμα της «ελλαδικής σχολής» της Μεσοβυζαντινής ναοδομίας αλλά και λόγω του εξαιρετικού ψηφιδωτού διακόσμου του εσωτερικού του, που διατηρείται σήμερα στα ανώτερα τμήματα της ναοδομής. Τα κατώτερα τμήματα του ναού καταλαμβάνονται από αξιόλογες μεταβυζαντινές τοιχογραφίες που αναπαριστούν κυρίως Αγίους και Αγίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας και οι οποίες αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες συντήρησης του καθολικού που πραγματοποιήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Η χρονολόγηση των τοιχογραφιών τις τοποθετεί στον 17ο και 18ο αιώνα. Στην παρούσα εργασία έγινε επί τόπου εξέταση επιλεγμένων τοιχογραφιών, λόγω δυσκολίας πρόσβασης σε αυτές, με μη καταστρεπτικές τεχνικές (φασματοσκοπία φθορισμού ακτίνων Χ, υπέρυθρη φασματοσκοπία μετασχηματισμού Fourier, πολυφασματική απεικόνιση, ψηφιακή μικροσκοπία) με σκοπό την ταυτοποίηση των χρωστικών ουσιών, την τεχνική ζωγραφικής καθώς και την κατάσταση διατήρησης τους. Οι τοιχογραφίες παρουσιάζουν στο σύνολο τους σημαντικές φθορές που οφείλονται κυρίως σε ανθρώπινες επεμβάσεις (χτυπήματα, αποξέσεις κ.α.). Οι χρωστικές που χρησιμοποιήθηκαν είναι χαρακτηριστικές της μεταβυζαντινής ζωγραφικής. Με τη χρήση της φασματοσκοπίας XRF, πραγματοποιήθηκε ο χαρακτηρισμός των πιγμέντων με βάση τα στοιχεία που ανιχνεύθηκαν. Για την απόδοση των κόκκινων χρωματικών εντυπώσεων υποδεικνύεται η χρήση της κόκκινης ώχρας με την μορφή του αιματίτη (Fe2O3). Για την απόδοση των κίτρινων χρωματικών εντυπώσεων υποδεικνυέται η χρήση της κίτρινης ώχρας με τη μορφή του γκαιτίτη [FeO(OH)] ή του λειμωνίτη [FeO(OH)·H2O]. Για τις καφέ αποχρώσεις του δέρματος και των μαλλιών χρησιμοποιήθηκαν συνδυασμοί πιγμέντων όπως καφέ ώχρας (ούμπρα) σε ανάμειξη με πιγμέντο του μολύβδου όπως το μάσικοτ (PbO), και κίτρινης ώχρας μαζί με μάσικοτ. Για τις πράσινες χρωματικές εντυπώσεις χρησιμοποιήθηκαν πράσινες γαίες όπως ο κελαδονίτης ή ο γλαυκονίτης ενώ για τις μπλε χρωματικές εντυπώσεις έγινε συνδυαστική χρήση μαύρου του άνθρακα, οξειδίων του σιδήρου και ασβεστίτη. Το λευκό οφείλεται στον ασβεστίτη (CaCO3). Δεν ταυτοποιήθηκαν ακριβά ή σπάνια πιγμέντα όπως η ουλτραμαρίνα ή το κιννάβαρι. Η ανίχνευση στοιχείων όπως το χρώμιο και το νικέλιο σε ορισμένες τοιχογραφίες, τα οποία συνταντώνται σε σύγχρονα πιγμέντα, υποδεικνύει επεμβάσεις αποκατάστασης. Η ανίχνευση ασβεστίου σε όλα τα σημεία των τοιχογραφιών που εξετάστηκαν καθώς και η παρουσία των δονήσεων των ανθρακικών ιόντων στα φάσματα FT-IR στοιχειοθετούν την δημιουργία των τοιχογραφιών με την τεχνική της νωπογραφίας (fresco). Στα φάσματα FT-IR, oι ταινίες απορρόφησης των αμιδίων καθώς και η ταινία απορρόφησης στα 1692 cm-1 που αντιστοιχεί στις δονήσεις vC=O σε μόρια λιπιδίων υποδεικνύουν τη χρήση οργανικού συνδετικού μέσου (π.χ. αυγού) για την παρασκευή των χρωμάτων. Η χρήση πολυφασματικής κάμερας σε συνδυασμό με το ψηφιακό μικροσκόπιο οδήγησαν σε χρήσιμα συμπεράσματα ως προς την κατάσταση διατήρησης των τοιχογραφιών, τεκμηριώνοντας επιφανειακές φθορές όπως τα πλέγματα μικρορωγμών, απώλεια χρωματικών εντυπώσεων, ξεθώριασμα χρώματος, αποφλοιώσεις, απολεπίσεις και απώλειες αυθεντικού υλικού. Η ανάλυση των εικόνων της πολυφασματικής κάμερας έδωσε επίσης πληροφορίες για τα σκαριφήματα των τοιχογραφιών και συμπληρωματικές ενδείξεις για το είδος των χρωστικών.	el
heal.abstract	The Monastery of Daphni is one of the most important Byzantine monuments of Greece, inscribed in UNESCOs’ World Heritage List since 1990. The church of the Monastery (the “Katholikon”) is dated in the late 11th century and is of particular interest both as an outstanding example of the so-called “Helladic School” of Middle Byzantine architecture but also because of its excellent quality mosaics that can be found in the upper parts of the interior of the church. The lower parts of the walls are occupied by post-Byzantine wall paintings depicting mainly Saints of the Easter-Orthodox Church. These paintings were uncovered during the conservation works that took place in the late 19th century and are dated on the 17th and 18th centuries. In this work, we examined the wall paintings in situ using non-destructive techniques (portable X-Ray fluorescence, portable Fourier Transform Infrared Spectroscopy, multispectral imaging and digital microscopy) in order to identify the pigments used, determine the painting technique and assess their conservation status. All of the paintings show serious damage probably caused by human actions (hitting and scraping marks etc). The pigments that have been used are typical of the post-Byzantine painting. Hematite (Fe2O3), in the form of red ochre was determined for the red colour impressions while for the yellow impressions goethite [FeO(OH)] or limonite [FeO(OH)·H2O] were used in the form of yellow ochres. For the green impressions green earths like celadonite or glauconite were determined. Blue impressions were achieved using a mixture of carbon black, iron oxides and calcite. Different pigment combinations were determined for the brown impressions of the skin and hair, including umbras with lead pigments (massicot, PbO) and yellow ochre with massicot. Calcite was the main pigment used for the white areas. No rare or expensive pigments such as ultramarine or vermilion were detected. The detection of calcium in all of the wall paintings using pXRF as well as the detection of CO32- vibrations in the FTIR spectra is indicative of a fresco painting technique. FTIR bands that correspond to organic material (absorbance band at 1692 cm-1 corresponding to vC=O vibrations in lipid molecules) also indicate that details have been added al secco, using organic binders (egg), a common practice during that period. Multispectral and optical microscopy pictures gave useful insight on the conservation status of the wall paintings, revealing surface ware, with micro-cracking, loss of colour, loss of original material etc. Multispectral images also helped in revealing parts of the underdrawings of the paintings.	en
heal.advisorName	Κουή, Μαρία	el
heal.committeeMemberName	Κουή, Μαρία	el
heal.committeeMemberName	Δημοτίκαλη, Δήμητρα	el
heal.committeeMemberName	Μπατής, Γεώργιος	el
heal.committeeMemberName	Δρίτσα, Βασιλική	el
heal.academicPublisher	Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών	el
heal.academicPublisherID	ntua	el
heal.numberOfPages	121	el
heal.fullTextAvailability	false