Μελέτη της επίδρασης των παραγόντων της κοινωνικής γνωστικής θεωρίας της σταδιοδρομίας στην ανάπτυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος μαθητών σε πεδία STEM στην ανώτερη εκπαίδευση

Μητσοπούλου, Αθηνά

dc.contributor.author	Μητσοπούλου, Αθηνά
dc.date.accessioned	2025-03-07T07:45:07Z
dc.date.available	2025-03-07T07:45:07Z
dc.identifier.uri	https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/handle/123456789/61252
dc.identifier.uri	http://dx.doi.org/10.26240/heal.ntua.28948
dc.rights	Default License
dc.subject	Κοινωνικo-γνωστική Θεωρία Σταδιοδρομίας, δραστηριότητες STEM, αυτοαποτελεσματικότητα λήψης αποφάσεων σταδιοδρομίας, κίνητρα, μαθησιακές εμπειρίες,	el
dc.subject	Social Cognitive Career Theory (SCCT), STEM activities, career decision making self- efficacy, motivation movement, attachment theory	en
dc.title	Μελέτη της επίδρασης των παραγόντων της κοινωνικής γνωστικής θεωρίας της σταδιοδρομίας στην ανάπτυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος μαθητών σε πεδία STEM στην ανώτερη εκπαίδευση	el
dc.contributor.department	Εργαστήριο Γενικής Χημείας	el
heal.type	doctoralThesis
heal.generalDescription	Πραγματοποιήθηκαν δύο δημοσιύσεις	el
heal.classification	Εκπαίδευση-Νέες Τεχνολογίες	el
heal.language	el
heal.access	free
heal.recordProvider	ntua	el
heal.publicationDate	2024-12-13
heal.abstract	Περίληψη Η κρισιµότερη ίσως περίοδος για τον προσανατολισµό ενός ατόµου προς µια εκπαιδευτική και στη συνέχεια επαγγελµατική κατεύθυνση φαίνεται να είναι πρώτα αυτή της εφηβείας και στη συνέχεια η πρώτη νεότητα. Θεωρητικοί της ανάπτυξης της σταδιοδροµίας τονίζουν τη σηµασία της εν λόγω περιόδου στη θεµελίωση της επαγγελµατικής σταδιοδροµίας. Η επιλογή σπουδών και επαγγελµατικής δραστηριότητας είναι µια από τις σπουδαιότερες αλλά και πιο δύσκολες αποφάσεις στη ζωή του ατόµου. Πολύ περισσότερο, έχει αποκτήσει ιδιαίτερη επικαιρότητα και σηµασία στην εποχή µας, καθώς οι συνεχείς και απρόβλεπτες αλλαγές στην επιστήµη και την τεχνολογία και η ρευστότητα και ευελιξία που χαρακτηρίζουν το οικονοµικό σύστηµα και την αγορά εργασίας, επιβάλλουν στα άτοµα το βραχυπρόθεσµο, το στιγµιαίο. Έτσι, η πορεία της επαγγελµατικής σταδιοδροµίας κάθε νέου (και όχι µόνο) ατόµου αναφέρεται στη διαλεκτική σχέση του µε την εργασία και θεωρείται µια συνεχής πορεία εναλλασσόμενων αποφάσεων που θα διαρκεί ολόκληρη σχεδόν τη ζωή του. Σε αυτό το πλαίσιο του δια βίου προσανατολισμού και δράσης του ατόµου, η πορεία της σταδιοδροµίας απαιτεί µια µέθοδο σχεδιασµού και επανασχεδιασµού. Η διαδικασία επαγγελµατικής επιλογής είναι διαδικασία διαµήκης, δηλαδή µια συνεχής, δια βίου προσπάθεια η οποία αρχίζει από την εφηβεία και την πρώτη νεότητα και δεν τελειώνει παρά µόνο όταν το άτομο αποσυρθεί όχι µόνο από την επαγγελματική αλλά και γενικότερα την κοινωνική ζωή. Στη χώρα µας την περίοδο αυτή καλούνται οι τελειόφοιτοι µαθητές/-τριες Γυµνασίου και οι µαθητές/τριες Α΄ τάξης Γενικού ή Επαγγελµατικού Λυκείου να πάρουν κρίσιµες και σηµαντικές αποφάσεις για το µέλλον τους και να διαµορφώσουν φιλοδοξίες που σε µεγάλο βαθµό έχουν προβλεπτική αξία για τη µελλοντική τους σταδιοδροµία. Η διαµόρφωση φιλοδοξιών και στόχων και, τελικά, οι εκπαιδευτικές και επαγγελµατικές επιλογές υπόκεινται στην επίδραση πολλών παραγόντων και σε ό,τι αφορά το επαγγελµατικό τους µέλλον φαίνεται να επηρεάζονται από τους γονείς τους, το σχολικό περιβάλλον, τους συνοµηλίκους και συµµαθητές τους, τα Μ.Μ.Ε., τα στερεότυπα που προβάλλονται για τα «γυναικεία» και «ανδρικά» επαγγέλµατα, το κοινωνικό γόητρο των επαγγελµατικών δραστηριοτήτων, τις τάσεις που παρουσιάζει η αγορά εργασίας ως προς τις προοπτικές διαφόρων επαγγελµατικών δραστηριοτήτων, ή ακόµη, στις σύγχρονες πολυ-πολιτισµικές κοινωνίες, οι επαγγελµατικές επιλογές και προτιµήσεις φαίνεται να καθορίζονται από την εθνικότητα ή τη φυλή στην οποία ανήκει κάποιος. Επίσης, πολύ σηµαντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν τα ατοµικά χαρακτηριστικά όπως η προσωπικότητα, η αυτοεκτίµηση, τα ενδιαφέροντα, τα κίνητρα και οι αξίες των εφήβων. Στη σχετική παγκόσμια βιβλιογραφία ο όγκος των ερευνών που αναφέρονται στον θεωρητικό αυτό προβληµατισµό αναγνωρίζουν ότι το πλήθος των παραγόντων που υπεισέρχονται στη µελέτη αυτού του φαινοµένου – όπως άλλωστε και σε όλα τα φαινόµενα που σχετίζονται µε την ανθρώπινη συµπεριφοράαλλά και ο τρόπος συνδυασµού αυτών των παραγόντων µειώνουν την πιθανότητα εµφάνισης και αποδοχής µιας ολοκληρωµένης και γενικά αποδεκτής θέσης ή θεωρίας. Σε κάθε περίπτωσή ωστόσο, όλοι συγκλίνουν στο ότι η εκτίµηση και απόφαση για µια εκπαιδευτική ή επαγγελµατική επιλογή, από τη µια µεριά υλοποιείται υπό την επίδραση ερεθισµάτων του εξωτερικού περιβάλλοντος στα πλαίσια πολύ διαφορετικά (αντικειµενικά) καταστάσεων και από την άλλη πλευρά, συνδέεται στενά µε τα βιώµατα του ατόµου και αντιµετωπίζεται υποκειµενικά µε διαφόρους τρόπους στο πλαίσιο του εσωτερικού περιβάλλοντός του. Οι επιλογές που αφορούν στη σταδιοδροµία του ατόµου δηλαδή, συνδέονται άµεσα µε προσωπικά στοιχεία αλλά και παραµέτρους από το κοινωνικό του πλαίσιο και δεν αποτελούν απλό αποτέλεσµα µίµησης ή κοινωνικών προτύπων που προέρχονται από ενεργές κατασκευές της πραγµατικότητας, οι οποίες συνδέονται τόσο µε γενικευµένες αναπαραστάσεις όσο και µε τη διαπροσωπική αλληλεπίδραση. Στη βάση αυτή, θεωρήσαµε ότι θα ήταν πολύ σηµαντικό να διερευνηθούν ορισµένοι από τους παράγοντες που διαµορφώνουν την ψυχολογική συγκρότηση των εφήβων, ώστε να αισθάνονται ότι είναι σε θέση, δηλαδή, ότι έχουν τις δυνατότητες, να πάρουν εκπαιδευτικές και επαγγελµατικές αποφάσεις. Μια από τις πιο δηµοφιλείς θεωρητικές προσεγγίσεις στο πλαίσιο µελέτης της σταδιοδροµίας είναι η κοινωνικογνωστική θεωρία για τη σταδιοδροµία (social cognitive career theory), η οποία χρησιµοποιείται ως θεωρητική βάση στην παρούσα ερευνητική εργασία. Η θεωρητική αυτή προσέγγιση αποτελεί ένα επαρκές όσο και σηµαντικό εννοιολογικό και θεωρητικό σχήµα για τη µελέτη των επιδράσεων (και των περιορισµών) προσωπικών και περιβαλλοντικών παραγόντων (παραγόντων πλαισίου) τόσο στο γενικό πλαίσιο της επαγγελµατικής ανάπτυξης του ατόµου όσο και σε συγκεκριµένα σηµεία της διαµόρφωσης των κοινωνικογνωστικών µεταβλητών του ατόµου (όπως των αντιλήψεων αυτοαποτελεσµατικότητας, των προσδοκιών για αποτελέσµατα και των στόχων). Συγκεκριμένα η έρευνα της διατριβής αυτής εστιάζει στη μελέτη των παραγόντων της Κοινωνικογνωστικής Θεωρίας της Σταδιοδρομίας οι οποίοι συμβάλλουν στην ανάπτυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος μαθητών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης προκειμένου να ασχοληθούν με πεδία σπουδών STEM στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Διευκρινίζεται επίσης ότι σπουδές σε πεδία STEM θεωρούνται η φοίτηση στην Ιατρική, στις Σχολές Ιατρικής και Νοσοκομειακής Υποστήριξης, στις Σχολές Φυσικών Επιστημών και τα Μαθηματικά (όπως Φυσική, Χημεία, Βιολογία, Στατιστική, Επιστήμες Η/Υ), καθώς και η φοίτηση στη Γεωπονική, τις Πολυτεχνικές Επιστήμες και την Αρχιτεκτονική. Από τους παράγοντες που προβλέπουν την ενασχόληση σε πεδίο STEM με βάση την Κοινωνικογνωστική Θεωρία Σταδιοδρομίας μελετώνται κυρίως οι παρακάτω ανεξάρτητες μεταβλητές: το φύλο (το οποίο ανήκει στα προσωπικά στοιχεία του μαθητή), το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο του μαθητή και η αντιλαμβανόμενη κοινωνική υποστήριξη του άμεσα και έμμεσα κοινωνικού περιβάλλοντος του μαθητή (τα οποία ανήκουν στους περιβαλλοντικούς παράγοντες και συγκεκριμένα στους παράγοντες της ευνοϊκότητας του πλαισίου), τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και η αυτοαποτελεσματικότητα (που ανήκουν στους γνωστικούς μηχανισμούς του ατόμου), οι μαθησιακές εμπειρίες (δηλαδή η έκθεση του [vii] μαθητή σε δράσεις και προγράμματα STEM εντός και εκτός σχολείου, αλλά και τα επιτεύγματα και η επίδοση του μαθητή στο σχολείο κατά την εμπλοκή του σε μαθήματα STEM). Στην έρευνα συμμετείχαν 301 μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, οι οποίοι φοιτούν σε δημόσια σχολεία στην πόλη του Πειραιά. Τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου, το οποίο συμπληρώθηκε ανώνυμα από τους μαθητές. Τα ευρήματα της έρευνας απέδειξαν πως επαρκώς υποστηρίζονται οι αρχές της Κοινωνικογνωστικής Θεωρίας της Σταδιοδρομίας. Οι μαθησιακές εμπειρίες, η έκθεση του μαθητή σε δραστηριότητες STEM τόσο στο σχολικό περιβάλλον όσο και εκτός αυτού φαίνεται να σχετίζονται θετικά με την ανάπτυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος για επιλογή σπουδών που ανήκουν σε πεδίο STEM. Το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας αποδεικνύεται ότι υποστηρίζει μόνο την απόφαση του μαθητή να συνεχίσει τις σπουδές του μετά το Λύκειο και δε φαίνεται να προσδιορίζει το ενδιαφέρον του για ενασχόλησή του με σπουδές που ανήκουν σε πεδίο STEM ή μη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και η αυτοαποτελεσματικότητα σχετίζονται θετικά με τη διαδικασία εκδήλωσης ενδιαφέροντος για σπουδές των πεδίων STEM στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Με βάση τα ευρήματα της διατριβής αυτής προκύπτει ότι ο παράγοντας του φύλου δεν παίζει ρυθμιστικό παράγοντα, ο οποίος καθορίζει την εκδήλωση ενδιαφέροντος μαθητών για ενασχόληση σπουδών, τα οποία έγκεινται σε πεδία STEM. Παρόλο που η πληθώρα των βιβλιογραφικών δεδομένων συνηγορούν ότι υπάρχει υπο-αντιπροσώπευση των κοριτσιών όσον αφορά την ενασχόληση με αυτά τα πεδία, κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται στη μελέτη αυτή. Ωστόσο στην Ελλάδα δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές όσον αφορά την επίδοση των αγοριών και των κοριτσιών στις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά. Οι Έλληνες έφηβοι εμφανίζουν τις ίδιες περίπου δεξιότητες όσον αφορά τα παραπάνω γνωστικά αντικείμενα. Η σχεδόν ίδια επίδοση των αγοριών και των κοριτσιών στα παραπάνω γνωστικά αντικείμενα βέβαια δε δηλώνει και την προτίμησή τους σε ό,τι αφορά το πεδίο σπουδών με το οποίο θα ασχοληθούν, ωστόσο αποτελεί έναν δείκτη για τις ικανότητες και δεξιότητές τους. Οι τελευταίες με βάση την Κοινωνικογνωστική Θεωρία της Σταδιοδρομίας σε συνδυασμό με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τις μαθησιακές εμπειρίες συμβάλλουν στην ανάπτυξη των γνωστικών μηχανισμών του ατόμου και από εκεί και πέρα στην εκδήλωση του ενδιαφέροντος. Δεν πρέπει εξάλλου να λησμονούμε ότι το άτομο ασχολείται με εκείνες τις δραστηριότητες στις οποίες παρουσιάζει υψηλό βαθμό αυτεπάρκειας κι αυτοαποτελεσματικότητας. Από τη λογαριθμιστική επίσης ανάλυση προκύπτει ότι η γονεϊκή μόρφωση (τόσο του πατέρα όσο και της μητέρας) δεν παίζει ρόλο στην εκδήλωση ενδιαφέροντος για κάποιο συγκεκριμένο πεδίο σπουδών. Φαίνεται πως η γονεϊκή μόρφωση επηρεάζει την απόφαση των μαθητών να συνεχίσουν σπουδές στην ανώτερη εκπαίδευση, χωρίς όμως να προσδιορίζει το πεδίο τους. Το επάγγελµα των γονέων θεωρείται σηµαντικός παράγοντας στη διαµόρφωση των µελλοντικών επιλογών των εφήβων Οι ερευνητές διαπιστώνουν ότι οι έφηβοι επιδιώκουν επαγγέλµατα παρόµοια µε αυτά των πατέρων τους ή εκφράζουν επαγγελµατικές προτιµήσεις αντίστοιχες ή υψηλότερες από το επαγγελµατικό επίπεδο του πατέρα Όµως σε ορισµένες περιπτώσεις παρατηρείται και το αντίθετο: παιδιά που ο πατέρας τους ασκεί κάποιο µη επιστηµονικό επάγγελµα, τείνουν να επιλέγουν ανώτατες σχολές, τάση που ερµηνεύεται ως προσπάθεια κοινωνικής κινητικότητας προς τα άνω. Όσον αφορά την αντίληψη των μαθητών για την οικονομική οικογενειακή τους κατάσταση, διαπιστώθηκε ότι οι μαθητές που ανήκουν σε χαμηλή και χαμηλή προς μέση οικονομική κατάσταση εμφανίζουν μεγαλύτερη πιθανότητα να ασχοληθούν με σπουδές STEM. Κάτι τέτοιο επιβεβαιώνουν οι περισσότερες σύγχρονες έρευνες που υποστηρίζουν ότι οι οικονομικά μειονεκτούνες ασχολούνται με πεδία Μεγάλο επίσης ενδιαφέρον για την απόφαση των μαθητών να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση παρουσιάζει η οικονομική υποστήριξη από την οικογένειά τους κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών που θα υποστηριχθούν οικονομικά από τους γονείς τους είναι πιο επιρρεπείς στο να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ταυτόχρονα, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό μαθητών που δεν θα συνεχίσουν τις σπουδές τους θα αναγκαστούν να στηρίξουν οικονομικά τις οικογένειές τους. Τα βιβλιογραφικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι τα παιδιά από υψηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο διαθέτουν πόρους και ευκαιρίες που εξασφαλίζουν τουλάχιστον το δικαίωμά τους να σπουδάσουν. Ως αποτέλεσμα, είναι πιο άνετα με την απόφασή τους να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Απεδείχθη επίσης ότι οι μαθητές που επιλέγουν πεδία STEM παρουσιάζουν μεγαλύτερο βαθμό αυτοαποτελεσματικότητας από ό,τι οι μαθητές, οι οποίοι επιλέγουν nonSTEM πεδία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι μαθητές με τάση να επιλέξουν σπουδές STEM στην τριτοβάθμια παρουσιάζουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση όσον αφορά τις ικανότητές τους για STEM πεδία. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής επιβεβαιώνουν τις βιβλιογραφικές μελέτες που συσχετίζουν την έκθεση του μαθητή σε δράσεις και προγράμματα STEM τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου με εκδήλωση ενδιαφέροντος για σπουδές STEM στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η αυξημένη παρακολούθηση μαθημάτων των κλάδων STEM και η λήψη εκπαίδευσης STEM αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης ενδιαφέροντος των μαθητών για ενασχόληση με πεδία STEM στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση, επιβεβαιώνοντας και πάλι τις αρχές της Κοινωνικογνωστικής Θεωρίας της Σταδιοδρομίας, βάσει της οποίας η έκθεση του μαθητή όχι μόνο στα Μαθηματικά, αλλά και τις Φυσικές Επιστήμες, αποδεικνύεται ακόμη πιο ισχυρή για τη μελλοντική είσοδο του μαθητή σε πεδία STEM. Επιπρόσθετα ο μειωμένος βαθμός δυσκολίας των μαθητών στα Μαθηματικά αποτελεί παράγοντα πρόβλεψης για ενασχόληση με πεδίο STEM στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και επιβεβαιώνει την Κοινωνικογνωστική Θεωρία της Σταδιοδρομίας, βάσει της οποίας η επίδοση και τα επιτεύγματα των μαθητών στα Μαθηματικά, αποτελούσαν μέχρι πρότινος τον υπάριθμόν έναν παράγοντα πρόβλεψης για μελλοντική ενασχόληση με σπουδές σε πεδία STEM. Τέλος ο μοχλός κινητικότητας αποτελεί μεταβλητή πρόβλεψης εκδήλωσης ενδιαφέροντος μαθητών για σπουδές STEM στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η αντίληψη απόκτησης μεγαλύτερων οικονομικών [ix] απολαβών, κύρους και κοινωνικού status φαίνεται να σχετίζονται θετικά με το παραπάνω ενδιαφέρον. Κάτι τέτοιο είναι εύλογο αν αναλογιστούμε ότι οι μαθητές, οι οποίοι επιλέγουν σπουδές STEM ανήκουν σε χαμηλά οικονομικά στρώματα, στα οποία τα προσδοκώμενα αποτελέσματα παρουσιάζουν πιο εξωτερικά χαρακτηριστικά και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης απόφασης. Λέξεις-κλειδιά: Κοινωνικo-γνωστική Θεωρία Σταδιοδρομίας (SCCT), δραστηριότητες STEM, αυτοαποτελεσματικότητα λήψης αποφάσεων σταδιοδρομίας, κίνητρα, μαθησιακές εμπειρίες, θεωρία προσκόλλησης, προσδοκώμενα αποτελέσματα, κοινωνική υποστήριξη	el
heal.advisorName	Παυλάτου, Ευαγγελία
heal.committeeMemberName	Παυλάτου, Ευαγγελία
heal.committeeMemberName	Κορδάτος, Κωνσταντίνος
heal.committeeMemberName	Μεθενίτης, Κωνσταντίνος
heal.committeeMemberName	Σμυρναίου, Ζαχαρούλα
heal.committeeMemberName	Μουτσάτσου, Αγγελική
heal.committeeMemberName	Δέτση, Αναστασία
heal.committeeMemberName	Βουγιούκα, Σταματίνα
heal.academicPublisher	Σχολή Χημικών Μηχανικών	el
heal.academicPublisherID	ntua
heal.numberOfPages	249
heal.fullTextAvailability	false