Οι οικισμοί της υπαίθρου στην ενετοκρατούμενη Κρήτη: το παράδειγμα του Μαρουλά

Abstract

Κατά το 13ο αιώνα η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας αποτελούσε την κατεξοχήν ηγεμονική εμπορική δύναμη της Μεσογείου. Η επεκτατική πολιτική που ασκούσε η Βενετία εκείνη την περίοδο δεν αποσκοπούσε στην εδαφική της επέκταση, αλλά στην επικράτηση των οικονομικών συμφερόντων των μεγαλεμπόρων και των ισχυρών του χρήματος και εκτός Ιταλίας. Έτσι, με την εγκατάσταση των Ενετών στην Κρήτη τα αστικά κέντρα του νησιού (Χάνδακας, Ρέθυμνο, Χανιά), μετατρέπονται σε πολύ μεγάλα εμπορικά λιμάνια-σταθμούς εδραιώνοντας την εμπορικη-οικονομική κυριαρχία των Ενετών στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου. Τα αστικά κέντρα, στα οποία βρίσκεται η βαριά παραγωγή του νησιού με τα νεώρια και την κατασκευή πολύ μεγάλων οχυρωματικών έργων, αποκτούν σταδιακά και ιδιαίτερα από τα μέσα του 16ου αι. και μετά, πολύ μεγάλη οικονομική και πολιτική δύναμη και παρατηρείται εντυπωσιακή πολιτιστική δραστηριότητα.

Είναι γεγονός ότι έχει πραγματοποιηθεί μια σχετικά εκτενής έρευνα γύρω από τη ζωή των αστικών κέντρων της Κρήτης εκείνης της περιόδου σε κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό επίπεδο, αλλά και στον τομέα της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής. Αντιθέτως, δεν έχει γίνει συστηματική έρευνα για την κατάσταση στην ύπαιθρο χώρα και εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων βρίσκεται ακόμα σε επίπεδο απλής καταγραφής στοιχείων σε λίγες περιοχές. Η διάλεξη αυτή βασίζεται κυρίως στην επιτόπου παρατήρηση και την πρωτογενή έρευνα η οποία επικεντρώθηκε στο χωριό του Μαρουλά, με συγκριτικές αναφορές στο Ρέθυμνο, ως κοντινότερο αστικό κέντρο, καθώς και σε άλλα τρία χωριά (Χρωμοναστήρι, Ρουσσοσπίτι, Μελιδόνι) για την παρακολούθηση μιας γενικότερης ισχύος κάποιων χαρακτηριστικών της συγκρότησης των οικισμών αλλά και των αρχιτεκτονικών τους στοιχείων. Έτσι, σκοπός της διάλεξης αυτής είναι η διερεύνηση της δομής και της συγκρότησης αυτών των χωριών ως ολοκληρωμένων κοινωνικών και παραγωγικών μονάδων σε επίπεδο οικονομικό, πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό, καθώς επίσης και της παραγωγικής και πολιτιστικής σχέσης των οικισμών αυτών με τα αστικά κέντρα-λιμάνια την περίοδο της οικονομικής άνθησης του νησιού υπό την κατοχή των Ενετών.

During the 13th century, the Republic of Venice was the mostimportant commercial power in the Mediterranean Sea. The venetian policy of expansion did niot aim to territorial acquisitions, but to the promotion of its financial interests, through commerce with a powerful comercial fleet and a number of commercial posts-strongholds. For Venice, the island of Crete was of big imprortance because of its strategic potition in the Mediterranean Sea. Thus, Venetians advanced to the acquisition of the big cities of the island, Candia, Rethimno, Chania, where families were settled. These cities were provided with strong fortified enclosures and shipyards. These cities, gradually, attained great financial and political power and remarkable cultural activity.

Till now, research is well advanced, as far as urban development is concerned during the occupation of theisland by Venice. However, the development of the rural communities is little known. The lecture has mainly focused on this aspect of the venetian architecture of the island, investigating in situ its expression in the village of Maroulas and in Melidoni, Chromonastiri and Roussospiti, as well, compared also to the nearby urban center (Rethimno), as far as, typological, morphological, urban development and social structure issues are concerned. Also, it was investigated the financial and social connection of country settlements, as agricultural production centres, with the urban centres-ports, during the era of venetian occupation.