Επιδράσεις της ύστερης αρχαιότητας στη βυζαντινή ζωγραφική: η περίπτωση του Μυστρά

Abstract

Το Βυζαντινό κράτος, ως φυσική συνέχεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, διατηρεί στον πολιτισμό του στοιχεία που προέρχονται από την παράδοση της Ύστερης Αρχαιότητας, επαναπροσδιορίζοντάς τα με άξονα το Χριστιανικό πνεύμα. Στη Βυζαντινή θρησκευτική ζωγραφική μπορούμε να αναγνωρίσουμε πλήθος τέτοιων επιδράσεων. Μέρος των θεωρητικών αρχών της, στοιχεία της απόδοσης των προσώπων, του ήθους και της κίνησης των μορφών, του εικαστικού περιβάλλοντος και χώρου, όπως επίσης διακοσμητικά μοτίβα και συγκεκριμένα εικονογραφικά πρότυπα και συνθετικές επιλογές μπορούν με βεβαιότητα να θεωρηθούν ως έμμεσες ή άμεσες επιρροές της Ύστερης Αρχαιότητας. Στην περίπτωση των εκκλησιών του Μυστρά (13ος-14ος αι. μ.Χ.), συναντούμε σημαντικό πλήθος τέτοιων επιρροών. Τα πιο ενδιαφέροντα, ίσως, παραδείγματα είναι οι ρωπογραφικές σκηνές (Νειλωτικές σκηνές) που περιλαμβάνονται στις παραστάσεις της Βάπτισης στην Περίβλεπτο και στην Οδηγήτρια, το διακοσμητικό στοιχείο των Μασκών, ο εικονογραφικός τύπος του Απακανθιζόμενου, που περιλαμβάνεται στις τοιχογραφίες της Βαϊοφόρου στην Παντάνασσα και στην Περίβλεπτο, οι στάσεις των αποστόλων (εικονογραφικός τύπος των Μαινάδων) στις παραστάσεις της Ανάληψης στην Παντάνασσα και την Οδηγήτρια και ο εικονογραφικός τύπος της "ανακεκλιμένης μορφής" στις παραστάσεις της Γέννησης της Θεοτόκου στην Αγία Σοφία και στην Περίβλεπτο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, όλες αυτές οι επιδράσεις και τα δάνεια δεν οδηγούν σε απώλεια της βυζαντινής ταυτότητας της ζωγραφικής· αντίθετα, ενσωματώνονται λειτουργικά στη σύγχρονη αισθητική και στη Χριστιανική πίστη.

The Byzantine state, as a natural continuation of the Roman empire, keeps up in its civilization certain elements -redefined, of course, by the Christian spirit-, that derive from the tradition of the Late Antiquity. In the Byzantine religious painting we can identify many relevant influences. Part of its theoretical principles, elements of the representation of people, of the ethos and the movement of the figures, of the conjectural environment and space, as well as ornaments and particular pictorial models and synthetic choices can safely be regarded as indirect or direct influences of the Late Antiquity. In the case of the churches of Mystras (13th-14th century AD.), we find a significant number of such influences. Perhaps, the most interesting examples are everyday life scenes (Nilotic scenes) included in representations of the Baptism in Perivleptos and Odigitria, the Mask motif, the iconographic type of Spinario, included in the Entry into Jerusalem fresco in Pantanassa and Perivleptos, the attitudes of the apostles (iconographic type of Maenads) in the painting of the Ascension in Pantanassa and Odigitria, and the iconographic type of the "reclining figure" in representations of the Nativity of the Virgin, in St. Sophia and Perivleptos. In either cases, all these influences and loans do not lead to a loss of the Byzantine art's identity, but, on the contrary, are functionally integrated in the contemporary aesthetics and the Christian faith.