Πολιτικές Γης για την Κοινωνική Κατοικία στην Ευρώπη

Abstract

Οι σύγχρονες κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές, που συντελούνται παγκοσμίως, καθιστούν το θέμα της κοινωνικής κατοικίας πιο επίκαιρο από ποτέ. Οι άνθρωποι χωρίς δυνατότητα απόκτησης και συντήρησης κατοικίας έχουν πολλαπλασιαστεί και ταυτόχρονα τα κονδύλια για κοινωνικές εξυπηρετήσεις, όπως η κατοικία, έχουν συρρικνωθεί. Ιδιαίτερα στη Ελλάδα, λόγω οικονομικής κρίσης, η κοινωνική κατοικία δεν αποτελεί προτεραιότητα – παρά την κατακόρυφη αύξηση του αριθμού των αστέγων – με αποτέλεσμα το κλείσιμο του βασικού φορέα παροχής κοινωνικής κατοικίας, του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (Ο.Ε.Κ.). Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται το θέμα της κοινωνικής κατοικίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στόχος είναι η εξεύρεση βιώσιμων και καινοτόμων λύσεων στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, καθώς και με τις διεθνείς τάσεις και εξελίξεις στον τομέα. Η μεθοδολογία, που ακολουθήθηκε στη μελέτη, περιλαμβάνει τα εξής στάδια: 1. Απόδοση της υπάρχουσας κατάστασης. Μελετώνται τα χαρακτηριστικά της κατοικίας, οι διάφορες τάσεις που επικρατούν, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, μέσα από στατιστικά στοιχεία και δείκτες, ώστε να αποδοθεί πλήρως η υπάρχουσα κατάσταση και παρουσιάζονται οι διάφορες πολιτικές που εφαρμόζονται στα κράτη-μέλη της Ευρώπης των 27. Η μελέτη στηρίζεται σε βιβλιογραφικές πηγές, σε δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο και έρευνες των αρμόδιων ευρωπαϊκών φορέων. 2. Απόδοση προβλημάτων και εξελίξεων στον τομέα Μελετώνται τα προβλήματα και οι εξελίξεις που παρατηρούνται στην Ευρώπη των 27 σε θέματα κοινωνικής κατοικίας. Οι άξονες γύρω από τους οποίους επικεντρώθηκε η έρευνα είναι η χρηματοδότηση, οι κοινωνικές επιδράσεις και η περιβαλλοντική συνείδηση. Η μελέτη στηρίζεται σε βιβλιογραφικές πηγές, σε δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο και έρευνες των αρμόδιων ευρωπαϊκών φορέων. 3. Προτάσεις λύσεων στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας Συνοψίζοντας τα στοιχεία που συλλέχθηκαν προκύπτουν οι κυριότερες λύσεις σε θέματα χρηματοδότησης, κοινωνικών επιδράσεων και περιβαλλοντικής ευθύνης. 4. Πρακτική εφαρμογή, σύνταξη γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών των κοινωνικών κατοικιών του νομού Αττικής. Η βάση περιλαμβάνει τα συγκροτήματα κοινωνικών κατοικιών στο νομό Αττικής μέχρι σήμερα, καθώς και στατιστικά και άλλα στοιχεία σε επίπεδο δήμων. Πηγή πληροφοριών αποτέλεσε ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας, που αποτέλεσε τον μεγαλύτερο φορέα κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα και η διαδικτυακή πύλη geodata.gov.gr, το κεντρικό σημείο συλλογής, αναζήτησης, διάθεσης και απεικόνισης της ανοικτής δημόσιας γεωχωρικής πληροφορίας, που αναπτύχθηκε και συντηρείται από το Ινστιτούτο Πληροφοριακών Συστημάτων του Ερευνητικού Κέντρου «Αθηνά». Στόχος είναι ο εντοπισμός, η καταγραφή και αξιολόγηση του έργου του Ο.Ε.Κ. μέχρι σήμερα. Σε βιβλιογραφικό επίπεδο, ερευνάται η συμβολή των Σ.Γ.Π. στη διαχείριση γης και στην εφαρμογή πολιτικών κοινωνικής κατοικίας. Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά της κατοικίας στην Ευρώπη. Αναλύονται τα δημογραφικά στοιχεία και οι τάσεις της αγοράς κατοικίας στη γηραιά ήπειρο. Προβλέπεται η μείωση του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού και η γήρανσή του. Τα νοικοκυριά γίνονται μικρότερα. Αυξάνεται η ανεργία και το ποσοστό των ατόμων που βρίσκονται στο όριο της φτώχιας. Όσον αφορά την αγορά κατοικίας, επικρατεί η τάση της αύξησης των ιδιόκτητων κατοικιών, με παράλληλη αύξηση των ενυπόθηκων χρεών. Τα προβλήματα, που εντοπίζονται στην αγορά, έχουν να κάνουν με την αύξηση του κόστους πρόσβασης στην κατοικία (περικοπή εξόδων, πτώση επιπέδου διαβίωσης, εγκατάλειψη του κέντρου της πόλης), την αύξηση του αριθμού των αστέγων, τις υποβαθμισμένες συνθήκες κατοικίας για αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων, τις μαζικές εξώσεις λόγω ιδιωτικοποιήσεων ή κατασχέσεων, την ύπαρξη φτωχών ιδιοκτητών, τη δυσχερή πρόσβαση νέων στην κατοικία, την άνιση κατανομή οικιστικού αποθέματος, υπερπαραγωγή και δημιουργία κενών κατοικιών παράλληλα με την αδυναμία πολλών κοινωνικών ομάδων να έχουν πρόσβαση στη στέγη. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύεται ο τομέας της κοινωνικής κατοικίας. Γίνεται αποσαφήνιση των όρων «κοινωνική» και «προσιτή» κατοικία και παρουσιάζονται οι κυριότεροι πάροχοι, οι ομάδες των δικαιούχων και οι τρόποι χρηματοδότησης δράσεων κοινωνικής κατοικίας στην Ευρώπη. Η αντιμετώπιση του θέματος της κοινωνικής κατοικίας διαφέρει από χώρα σε χώρα. Γενικά, θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν πέντε φιλοσοφίες στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας στην Ευρώπη, όπως αυτές προέκυψαν λόγω κοινωνικών, ιστορικών, πολιτικών και πολιτισμικών παραγόντων. Της Νότιας Ευρώπης, της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, των πρώην σοβιετικών κρατών και της Μεγάλης Βρετανίας. Σε κάθε περίπτωση οι τύποι κοινωνικής κατοικίας είναι δύο, οι ιδιόκτητες ή σε καθεστώς συνιδιοκτησίας και οι ενοικιαζόμενες κατοικίες. Οι διαφορετικές φιλοσοφίες εντοπίζονται στον τρόπο χρηματοδότησης, στον τρόπο λειτουργίας και διαχείρισης του τομέα και στη διαχείριση των κατοικιών. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πολιτικές κοινωνικής κατοικίας ανά χώρα, οι κατευθύνσεις στις οποίες κινούνται οι διάφορες πολιτικές, οι τύποι χρηματοδότησης και τα μοντέλα που χρησιμοποιούνται. Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετώνται οι νέες τάσεις και προκλήσεις στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας. Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη, η ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος και οι επιπτώσεις, που μπορεί να έχει η κοινωνική κατοικία στο κοινωνικό σύνολο, είναι τα κύρια θέματα, που αναλύονται στο κεφάλαιο αυτό. Γεγονός αποτελεί ότι τα κρατικά κονδύλια για κοινωνική κατοικία συρρικνώνονται, οι ανάγκες για κοινωνική κατοικία αυξάνονται και η ανάγκη για καινοτόμες λύσεις είναι επιτακτική. Η δέσμευση του ιδιωτικού τομέα σε θέματα κοινωνικής κατοικίας και η λειτουργία του σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς αποτελεί το κλειδί για τη λύση. Όσον αφορά τις κοινωνικές επιπτώσεις, συχνά είναι τα φαινόμενα υποβάθμισης γειτονιών στο πλαίσιο δράσεων κοινωνικής κατοικίας, τα φαινόμενα περιθωριοποίησης και έξαρσης βίας σε όλη την Ευρώπη. Αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα, που θίγει την κοινωνική συνοχή και πρέπει να αντιμετωπιστεί σε πολιτικό επίπεδο. Τέλος, προβάλλεται η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος, για τη διενέργεια ενεργειακών βελτιώσεων στα υπάρχοντα συγκροτήματα και για την κατασκευή νέων κατοικιών σύμφωνα με τις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και τα μέτρα πολιτικής, που μπορούν να εφαρμοστούν, ώστε η παροχή κοινωνικής κατοικίας να γίνει βιώσιμη και αποτελεσματική, ικανοποιώντας τις αυξανόμενες ανάγκες. Οι προτάσεις αναπτύσσονται γύρω από τους άξονες της χρηματοδότησης, των κοινωνικών επιπτώσεων και της περιβαλλοντικής συνείδησης. Τα νέα εργαλεία χρηματοδότησης λειτουργούν στην ελεύθερη αγορά, εμφανίζουν σταθερότητα, ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις αλλαγές του οικονομικού περιβάλλοντος. Ο ρόλος του κράτους είναι ρυθμιστικός και υποστηρικτικός, χωρίς να προσφέρει άμεση χρηματοδότηση. Η βελτίωση της κοινωνικής σύστασης υπό όρους, αποτελεί το κλειδί για την αποφυγή φαινομένων περιθωριοποίησης και κοινωνικών εκρήξεων. Η χρήση της κοινωνικής κατοικίας ως εργαλείο πολεοδομικών παρεμβάσεων ή ακόμα και ως κίνητρο για άλλους κοινωνικούς σκοπούς, μπορεί να οδηγήσει στη βελτίωση της εικόνας και των λειτουργιών της γειτονιάς. Τέλος, η προώθηση προγραμμάτων «πράσινων» παρεμβάσεων σε συγκροτήματα κοινωνικών κατοικιών, μέσα από επιδοτήσεις και άλλα, έμμεσα κίνητρα, όπως η βελτίωση της εικόνας της παρόχου-εταιρίας στην αγορά κατοικίας, αλλά και η επιμόρφωση των κατοίκων σε θέματα περιβάλλοντος και η βελτίωση της νοοτροπίας τους, μπορεί να έχει σημαντικά αποτελέσματα στο ζήτημα του περιορισμού της κατανάλωσης ενέργειας, της μείωσης των λειτουργικών εξόδων των κατοικιών και να αποτελέσει μια ανταποδοτική και προσοδοφόρα επένδυση, τόσο για τους παρόχους, όσο και για τους δικαιούχους αλλά και για το περιβάλλον. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι βασικές αρχές των συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών και αναλύονται συγκεκριμένα παραδείγματα εφαρμογής τους στην πολιτική και ειδικά στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας, από τη διεθνή εμπειρία. Παρουσιάζεται η εφαρμογή στο νομό Αττικής, η μεθοδολογία που ακολουθείται, ο τρόπος συλλογής δεδομένων και τα κυριότερα συμπεράσματα, που συνάγονται για το έργο του Ο.Ε.Κ. Τέλος, αναφέρονται οι δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν κατά την πρακτική εφαρμογή και οι προοπτικές που υπάρχουν για περαιτέρω εξέλιξη.

The current worldwide, socio-economic changes have declared the issue of social housing as a current issue. The number of people with no possibility of buying and maintaining housing is increasing, while the funds for social services, such as housing, have shrunk. Especially in Greece, due to the economic crisis, social housing is not a priority - despite the sharp increase in the number of homeless people- thus closing the key provider of social housing, the Workers' Housing Organization (OEK). This thesis liaises with the issue of social housing in Europe. The characteristics of the dwellings and housing market, the various trends, and demographic characteristics are studied through statistical analysis, to get the full picture of the current situation. The various policies implemented in Member States of the EU-27, the new trends and developments in the field of social housing are presented. The ultimate goal is to come up with sustainable and innovative solutions that could be implemented in Greece, according to economic, social and cultural criteria. The methodology followed in the study, includes the following steps: 1. Description of the status quo. The characteristics of the housing market, the various trends, demographic characteristics are studied through statistical analysis, in order to get the full picture current situation of housing in the EU. The various policies, implemented in Member States of the EU 27, are also studied, based on bibliographic sources, web releases and research papers, published by official European organisations. 2. Problems and developments in the field At this step, the problems and developments occurring in EU-27 Members’ social housing sector are studied. The research is focused on the issues of finance, social impact and environmental consciousness. The study is based on bibliographic sources, web publishing and research relevant European bodies. 3. Solutions’ proposals, concerning the social housing sector Summarizing the results of the study and according to the information collected the main conclusions are drawn, concerning solutions to funding issues, social impact issues of social housing projects and environmental issues. 4. G.I.S. compilation, of all the social housing projects, performed by OEK in Attica. The database includes housing complexes in Attica until today and statistical and other information at the level of municipality. Source of information was the Workers' Housing Organization (OEK), which was the biggest social housing organization in Greece and the portal geodata.gov.gr, the central collection point for searching, sharing and visualizing of geospatial information, open to the public, developed and maintained by the Institute Information Systems Research Center "Athena". The aim is to visualize, summarize and evaluate the work of OEK today. In bibliographic level, the contribution of G.I.S. in land management policies and social housing is studied. Specifically, the first chapter has to do with the characteristics of housing in Europe, the demographic data and trends in the housing market across the continent. The population growth rate is decreasing, the population is getting older and the households become smaller. The unemployement rates are increasing, as well as the proportion of people at risk of poverty. Regarding the housing market, there is a trend of increasing home ownership, with a parallel increase in mortgage debt. The problems identified in the market have to do with the increase in the cost of access to housing (cut costs, falling living standards, abandonment of the city center), the increase in the number of homeless, deprived housing conditions for an increasing number of people, mass evictions or foreclosures due to privatization, the existence of poor owners, difficult access to new housing, the uneven distribution of housing stock and existence of empty houses along with the inability of many social groups have access to a dwelling. The second chapter analyzes the social housing sector in Europe. The terms "social" and "affordable" housing are clarified and the main providers, groups of beneficiaries and the methods of financing projects of social housing in Europe are presented. The approach of social housing issues varies from country to country. Generally, five philosophies in the field of social housing in Europe could be distinguished, as those arose due to social, historical, political and cultural factors. These are the philosophies of Southern Europe, Northern and Central Europe, the former Soviet states and Great Britain. In each case, the types of social housing are both owned by or under common ownership and rental housing. The different philosophies have to do with the funding of the projects and management of the housing stock. In the third chapter, the different policies on social housing allocation, funding formulas and models used, are presented, per country. The fourth chapter has to do with the new trends and challenges in the field of social housing. The economic crisis in Europe, the need for protection of the environment and the impact that can social housing have on the community, are the main topics discussed in this chapter. The fact is that government funding for social housing is restricted, the demand for social housing is increasing and the need for innovative solutions is imperative. The commitment of the private sector in social housing and function in a free market is the key to the solution. When it comes to social impact issues, neighborhoods degradation, marginalization and upsurge of violence across Europe are often . This is a major problem affecting social cohesion and must dealt at a political level. Finally, the need to protect the environment is imperative. Carrying out energy improvement projects to existing dwellings and the construction of new houses according to the principles of environmental design, are some proposals of action against environmental degradation. The fifth chapter presents the basic principles and the policy measures that can be implemented, in order to provide social housing to be sustainable and effective, satisfying the growing needs. The proposals have to do with funding, social impact and environmental consciousness issues. The new financing tools operate in the free market, exhibit stability, flexibility and adaptability to changes in the economic environment. The role of the state is to regulate and support, without providing direct funding. The improvement of the social mix is the key to prevent marginalization and social explosions. The use of social housing as a tool for planning interventions, or as an incentive for other social purposes, can lead to improving the image and operations of the neighborhood. Finally, the promotion of "green" interventions programs in social housing through subsidies and other, indirect incentives, but also through the awareness of the residents in environmental issues may have significant effects on the issue of reducing the energy consumption, lower operating costs of housing and finally prove the program to be a rewarding and lucrative investment for both the providers and the beneficiaries but also for the environment. In the last chapter the basic principles of Geographical Information Systems are presented and specific examples of GIS applications in politics and especially in the social housing sector, from international experience, are studied. Then, the course of building the GIS application of social housing in Attica is thoroughly explained. The methodology used, the method of collecting data and the main conclusions to be drawn on the work of OEK are presented. Finally, the difficulties encountered in practice and prospects for further development of this GIS application are indicated