Ο ρόλος του δασκάλου στη σύγχρονη τεχνική εκπαίδευση - η υποκριτική τέχνη στη διδασκαλία

Abstract

Αντικείμενο της παρούσης διπλωματικής εργασίας είναι η διερεύνηση του ρόλου του δασκάλου στη σύγχρονη τεχνική εκπαίδευση και πιο ειδικά η έρευνα ως προς τη φύση και τη λειτουργία του κατά τη διάρκεια της διδασκαλικής πράξης στην αίθουσα ή στο αμφιθέατρο. Αναζητούμε την πιθανή σύνδεση και συσχέτιση αυτού του ρόλου αλλά και αυτής της φύσης και λειτουργίας του δασκάλου με τη φύση και τη λειτουργία του ηθοποιού στο θέατρο, με σκοπό όχι την ταύτιση των δύο λειτουργιών και αποστολών, αλλά την εύρεση και ανάδειξη των κοινών σημείων τους, την επισήμανση των παράλληλων δράσεών τους, ταυτόχρονα με την οριοθέτηση των διαφορών, τόσο των δυνατοτήτων όσο και των κινδύνων που ελλοχεύουν, ώστε να γίνει όσο το δυνατόν πιο καρποφόρα και αποδοτική η ζωντανή συνάντηση του δασκάλου με τον μαθητή στο πλαίσιο της διδασκαλικής πράξης. Τοποθετούμε στο επιστημονικό μικροσκόπιο την παραδοχή και την ενστικτώδη πεποίθηση χιλιάδων εκπαιδευτικών ανά τον κόσμο, όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης- όπως αυτή καταγράφεται μέσα από άρθρα, συζητήσεις, σκέψεις, καταχωρήσεις, τόσο στον έντυπο όσο και στον ηλεκτρονικό τύπο και το διαδίκτυο- που βλέπουν την διδασκαλία ως παράσταση και τον δάσκαλο ως ηθοποιό. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ποιοτικής έρευνας μέσα από δομημένες συνεντεύξεις, που πάρθηκαν από εξέχουσες προσωπικότητες και διακεκριμένους δασκάλους της πανεπιστημιακής κοινότητας και καταξιωμένους ανθρώπους του θεάτρου. Αυτές οι συνεντεύξεις αποτελούν και τον κύριο κορμό της συγκεκριμένης εργασίας. Μέσα από το πλούσιο υλικό τους προκύπτουν κάποια βασικά συμπεράσματα: Σήμερα, στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης, στην εποχή της έκρηξης της πληροφορίας και της γνώσης, η χρήση και αξιοποίηση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών υπολογιστών δίνει νέες δυνατότητες και ανοίγει πρωτόγνωρους δρόμους και στον τομέα της εκπαίδευσης. Παρ’ όλα αυτά, ο δάσκαλος παραμένει κεντρικός φορέας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η ζωντανή, η πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση δασκάλου και μαθητή παραμένει αναντικατάστατη. Η πράξη της διδασκαλίας είναι μια σύνθετη και πολύπλοκη διαδικασία, στην ανάπτυξη της οποίας η τέχνη συναντάται με την επιστήμη. Η πράξη της διδασκαλίας είναι κάθε φορά μια και μοναδική. Είναι μια ζωντανή παράσταση που δεν τυποποιείται, δεν αντιγράφεται, δεν μεταβιβάζεται, δεν κληρονομείται. Αυτό καθιστά κάθε φορά τον κάθε δάσκαλο μοναδικό ερμηνευτή, ανεξαρτήτως προγραμμάτων και εκπαιδευτικών μεθόδων. Ο δάσκαλος όπως και ο ηθοποιός είναι μαζί με τον θεατή και τον μαθητή οι βασικοί, οι απαραίτητοι, φορείς του παραστασιακού γεγονότος. Η σχολική αίθουσα δεν είναι ένας ουδέτερος χώρος αλλά ένα πεδίο αναμέτρησης, μια «σκηνή» όπου συντελείται μια αναμέτρηση με τον εαυτό μας και τους άλλους. Είναι ένα πεδίο υψηλής έκθεσης, κατάθεσης και ενέργειας. Ο δάσκαλος γίνεται ηθοποιός με τη διπλή έννοια του όρου: «ποιεί ήθος» αλλά και παίζει το ρόλο του σαν ηθοποιός, προσπαθεί να βάλει τους μαθητές του σε μια περιπέτεια ιδεών. Χρησιμοποιεί δε γι αυτό τα ίδια εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί και ο ηθοποιός, δηλαδή τον ίδιο του τον εαυτό: το σώμα του, τη γλώσσα του, τη σκέψη του, το νευρικό του σύστημα, τη μνήμη του την κίνησή του ή την ακινησία του. Δεν ταυτίζεται με τον ηθοποιό, απεκδυόμενος τον κοινωνικό του ρόλο και υιοθετώντας τον θεατρικό, αλλά αντλεί δεδομένα, δανείζεται κώδικες και αξιοποιεί αρχές που χαρακτηρίζουν την υποκριτική του ηθοποιού προκειμένου να πετύχει την αποστολή του: την πειθώ, την μεταβίβαση των σκέψεών του στους μαθητές του, την καλυτέρευση των επικοινωνιακών σχέσεων, την ανάπτυξη της προσοχής και του ενδιαφέροντος και τελικά την πραγμάτωση των στόχων της διδασκαλίας.

The objective of the present thesis is to study the role of the teacher in contemporary technical education and more specific the research with regards to the nature and function of this role during the teaching act in the classroom or the amphitheatre. We search for the possible link and relation of this role, as well as the nature and function of the teacher, with the nature and function of the actor in theater aiming, not at identifying these two functions and missions with each other, but at finding and proclaiming their common point, at highlighting their parallel actions and at the same time delimitating the differences, both the potentials and the dangers that lurk so as to make, in the context of the teaching act, the live meeting of the teacher and his disciple as fruitful and productive as it can be. We place under the scientific microscope the acknowledgment and instinctive belief of thousand of teachers around the world, across all educational levels –as it is documented in papers, conversations, articles both in printed and electronic press as well as the internet- who see teaching as a play and teacher as an actor. To this end the method of qualitative (or interpretive) research was utilized, using structured interviews from prominent personalities and distinguished teachers of the academic community as well as awarded individuals of the theatrical scene. These interviews constitute the main body of the present thesis. Among their rich material several fundamental conclusions are drawn: today, in the era of technological revolution, in the era of the information and knowledge explosion, the use and utilization of the internet and computers provides new possibilities and opens unfamiliar paths in the education sector as well. Nevertheless, the teacher remains the central bearer of the educational process. The live, face to face meeting between the teacher and his disciple remains irreplaceable. The act of teaching is a complex and intricate procedure, in the development of which art meets science. The act of teaching is every time one and only. It is a live performance that cannot be standardized, cannot be copied, cannot be inherited. This makes any teacher, every single time, a unique performer, regardless of curricula and educational methods. The teacher, just like the actor, is together with the spectator and the disciple the basic, the necessary bearers of the performing event. The school classroom is not a neutral space, rather a contest field, a “scene” where a confrontation with ourself as well as with others takes part. It is a field of high exposure, testimony and energy. The teacher becomes an actor with the twofold definition of the term: he “creates characters” but also he acts his part like an actor, he tries to put his disciples in an adventure of ideas. To this end he uses the same expression means that an actor uses, namely himself, his body, his language, his thought, his neural system, his memory, his motion or his immobility. He doesn’t identify himself with an actor, disclaiming his social role and adopting the theatrical one, but rather he uses information, he borrows codes and utilizes principles that characterize the acting of an actor, in order to achieve his assignment: persuasion, to convey his thoughts to his students, to improve the communicative relations, the development of attention and interest and finally the realization of the objectives of teaching.