Εναλλακτικά σενάρια ανάπτυξης των ελληνικών σιδηροδρόμων

Abstract

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η Ανάπτυξη του Ελληνικού Σιδηροδρόμου. Η θεώρηση υπό την οποία αντιμετωπίζεται το ζήτημα αυτό, είναι η διαχρονική μεταβολή του μέσα από τη δράση ενδογενών και εξωγενών παραγόντων που δύνανται να επιδράσουν στην εξέλιξή του και να το αναδιαμορφώσουν. Συνεπώς, ο ελληνικός σιδηρόδρομος αντιμετωπίζεται ως ένα ανοικτό σύστημα, που υφίσταται τις επιδράσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος και κατά περίπτωση ασκεί και ο ίδιος επίδραση σε αυτό. Διαμορφώνεται λοιπόν μια σχέση αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον του σιδηροδρομικού συστήματος. Οι προοπτικές ανάπτυξης του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου είναι μεγάλες και ο σιδηρόδρομος έχει τη δυνατότητα να καταστεί ένα ανταγωνιστικό μέσο που θα κερδίσει τις προτιμήσεις του επιβατικού κοινού και των παραγόντων του εμπορίου. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη της σιδηροδρομικής υποδομής στο σύνολό της, στις διεθνείς διασυνδέσεις του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας με τα δίκτυα των γειτονικών κρατών, στη βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων σιδηροδρομικών μεταφορών και στο συντονισμό του συστήματος με τα υπόλοιπα μέσα μεταφοράς. Βασική αρχή επάνω στην οποία πρέπει να βασιστεί η ανάπτυξη του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου είναι η συνετή αξιοποίηση των φυσικών διαθεσίμων σύμφωνα με τις επιταγές της αειφόρου ανάπτυξης έτσι ώστε το σιδηροδρομικό δίκτυο να καταστεί ένα βιώσιμο μεταφορικό σύστημα. Άμεση είναι η ανάγκη άρσης των όποιων προβλημάτων και των περιορισμών που αναφύονται και αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη του ελληνικού σιδηροδρόμου. Η Ελλάδα οφείλει να εναρμονιστεί με τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να αποκτήσει ένα εκσυγχρονισμένο σιδηροδρομικό σύστημα εφάμιλλο με αυτά των ευρωπαϊκών χωρών, το οποίο θα αποτελεί ουσιαστικό και αναπόσπαστο τμήμα του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών. Η μεθοδολογική προσέγγιση της παρούσας εργασίας είναι ο σχεδιασμός σεναρίων (scenario planning) μέσα από την προσέγγιση backasting. Στα πλαίσια της προσέγγισης αυτής, ο σχεδιαστής οραματίζεται την επιθυμητή μελλοντική εικόνα που επιθυμεί να εμφανίσει στο μέλλον το υπό μελέτη σύστημα και ακολουθώντας 9 αντίστροφη πορεία επιστρέφει από το μέλλον στο παρόν, προκειμένου να εξετάσει τις επιθυμητές διαδρομές μέσω των οποίων δύναται να μεταβεί από την παρούσα στην επιθυμητή μελλοντική κατάσταση με μόνο περιορισμό τους διαθέσιμους πόρους. Η μέθοδος των εναλλακτικών σεναρίων είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε περιπτώσεις σχεδιασμού με μέσο- μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα και υψηλό βαθμό αβεβαιότητας καθώς και σε σύνθετα συστήματα η δομή των οποίων παρουσιάζει μεγάλη πολυπλοκότητα. Η δόμηση σεναρίων, υποστηρίχτηκε τεχνικά από το μοντέλο- λογισμικό LIPSOR. Μέσα από τα στάδια εφαρμογής του LIPSOR, ο σχεδιαστής εμβαθύνει στο υπό μελέτη σύστημα, μελετά τις παρούσες και παρελθούσες τάσεις που διαμορφώθηκαν σε αυτό, τους αναδραστικούς μηχανισμούς του συστήματος, τις κρίσιμες μεταβλητές που δύνανται να επηρεάσουν τη μελλοντική του εξέλιξη, τους απρόβλεπτους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες που το επηρεάζουν καθώς και τους συντελεστές που δραστηριοποιούνται σε αυτό και έχουν τη δυνατότητα εμπλοκής και παρέμβασης σε ζητήματα που αφορούν τη μελλοντική του εξέλιξη. Η διαδικασία αυτή, οδηγεί στην πλήρη και ολοκληρωμένη σκιαγράφηση της εικόνας του υπό μελέτη συστήματος αποτελώντας ταυτόχρονα μια διαδικασία διαρκούς μάθησης και εμβάθυνσης στο υπό μελέτη σύστημα, η οποία στοχεύει τελικά στη δόμηση εναλλακτικών σεναρίων ανάπτυξης του υπό μελέτη συστήματος, τα οποία έχουν εσωτερική συνέπεια, είναι εύλογα και προκύπτουν μέσα από διάφανες διαδικασίες διαβούλευσης στα πλαίσια του συμμετοχικού σχεδιασμού. Η παρούσα εργασία αποτελείται από οκτώ κεφάλαια στα οποία περιγράφεται η υπάρχουσα κατάσταση του υπό μελέτη συστήματος και η κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά σιδηροδρομικά δίκτυα, η θεωρητική παρουσίαση της μεθόδου των σεναρίων και του μοντέλου LIPSOR και η ανάλυση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την πρακτική εφαρμογή του λογισμικού. Αναλυτικότερα: Στο πρώτο κεφάλαιο, περιγράφεται η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το σιδηροδρομικό σύστημα στην Ευρώπη. Αρχικά, γίνεται μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση της εξέλιξης του σιδηροδρόμου στην Ευρώπη από τα πρώτα χρόνια 10 εμφάνισής του μέχρι σήμερα και εν συνεχεία, παρουσιάζονται τα υπάρχοντα συστήματα μεταφορών στην Ευρώπη και ο ρόλος που διαδραματίζει ο σιδηρόδρομος στο συνολικό σύστημα μεταφορών. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναπτύσσονται οι πολιτικές που εφαρμόζονται στην Ευρώπη για την ανάπτυξη του σιδηροδρόμου. Παράλληλα, γίνεται αναφορά στα Διευρωπαϊκά Δίκτυα με ιδιαίτερη έμφαση στο Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών. Παρουσιάζονται τα 30 έργα προτεραιότητας που βρίσκονται υπό κατασκευή στα πλαίσια ανάπτυξης του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών καθώς και οι πολιτικές που θέσπισε η Ευρωπαϊκή Ένωση προς αυτήν την κατεύθυνση. Στο τρίτο κεφάλαιο, εξετάζεται το σύστημα σιδηροδρόμων στην Ελλάδα. Αρχικά, αναφέρονται κάποια ιστορικά στοιχεία σχετικά με την εμφάνιση και την ανάπτυξη του σιδηροδρόμου στην Ελλάδα και στη συνέχεια παρουσιάζεται η υπάρχουσα κατάσταση του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου, οι περιορισμοί που δυσχεραίνουν προς το παρόν τις προσπάθειες ανάπτυξής του αλλά και οι αναπτυξιακές προοπτικές του. Στο τέταρτο κεφάλαιο, γίνεται η θεωρητική παρουσίαση της μεθόδου των σεναρίων που υιοθετήθηκε στην παρούσα εργασία για τη δόμηση εναλλακτικών σεναρίων ανάπτυξης του ελληνικού σιδηροδρόμου και οι προσεγγίσεις forecasting και backasting στις οποίες στηρίζεται η δόμηση σεναρίων, με ιδιαίτερη έμφαση στην τελευταία, βάσει της οποίας δομήθηκαν τα σενάρια σε αυτήν τη μελέτη. Στο πέμπτο κεφάλαιο, γίνεται η θεωρητική παρουσίαση του μοντέλου- λογισμικού LIPSOR το οποίο υποστήριξε τεχνικά την όλη διαδικασία δόμησης των σεναρίων και των πέντε εργαλείων (modules) που διαθέτει με τη βοήθεια των οποίων αναλύθηκε το σύστημα και προέκυψαν τα εναλλακτικά σενάρια. Στο έκτο κεφάλαιο, δίνεται η περιγραφή της μεθοδολογίας της μελέτης περίπτωσης (εναλλακτικά σενάρια) και ο τρόπος που αυτή εφαρμόστηκε στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Στη συνέχεια, περιγράφεται η εφαρμογή του λογισμικού LIPSOR στη μελέτη περίπτωσης των ελληνικών σιδηροδρόμων και τα δεδομένα που απαιτήθηκαν σε κάθε στάδιο με τους πλήρεις ορισμούς και την περιγραφή τους. 11 Τέλος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που έδωσε το λογισμικό (πίνακες, χάρτες, διαγράμματα) και ο σχολιασμός τους προκειμένου να αποσαφηνιστούν πλήρως τα εξαγόμενα του λογισμικού και ο ρόλος που αυτά διαδραματίζουν στη διαδικασία δόμησης σεναρίων. Στο έβδομο κεφάλαιο, διατυπώνονται τα τελικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την παρούσα μελέτη και οι αναπτυξιακές προοπτικές του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου. Στο όγδοο κεφάλαιο, γίνεται λεπτομερής αναφορά στη βιβλιογραφία και τους δικτυακούς τόπους που αποτελούν πηγές πληροφόρησης για τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα εργασία.

The objective of this work is railway’s development in Greece. The regard under which this issue is faced, is the changes that take place in the railway system, through the action of endogenous and exogenous factors, that are able to affect system’s development and make innovations in it. Consequently, railway in Greece, is considered as an open system that accepts the effects of its exterior environment and affects its exterior environment too. Therefore, a relation of interaction is formed, between the interior and exterior environment of railway system. The prospects that railway’s development has in Greece are high and the railway can be a competitive means of transport which will gain the preferences of passenger public and factors of trade. Particular emphasis should be given to: • Railway’s infrastructure development. • International interconnections. • Improvement of railway’s quality. • System’s co-ordination with the other means of tranport. Railway’s development should be based to the prudent exploitation of natural resources, so that greek railway will be a viable means of transport. The need of lifting any problems and restrictions that exist is immediate because they constitute brake in railway’s development. Greece, ought to be harmonized with European Union’s commands and acquire a modern railway system, which will constitute an integral part of Trans European Network of Transports (TEN-T). The methodological approach of this work is scenario planning that are based to the backasting approach. In this case, the designer visions the system’s desirable picture that wishes to take place in the future and following reverse course, he returns to the present, so that he examines the desirable ways via which it is able to arrive at the desirable future situation with alone restriction the available resources. The method of alternative scenarios is particularly effective in cases of planning with long-term time horizon and high degree of uncertainty as well as in complex systems which present high complexity. The scenario building process, was supported technically by the LIPSOR model. Through the practice of LIPSOR application, the designer examines the system closely. He studies the system’s present and past tendencies, the system’s feedback mechanisms, the critical variables that are able to influence its future development, the unanticipated endogenous and exogenous factors that influence the system’s future development as well as the actors that are activated in this and have the possibility of entanglement and intervention in questions that concern the system’s future development. This is a process of permanent learning, which aims finally at building alternative scenarios, which have internal coherence, have possibilities to take place in the future and their building process is the result of transparent consultation processes (participatory planning). This work is composed of eight chapters in which are described the system’s existing situation and the existing situation of the European railway networks, the theoretical presentation of scenario planning method, the LIPSOR application and its modules and the results that it gave for the railway’s development in Greece.