Η χρήση βιοτικών δεικτών στα πλαίσια εφαρμογής της Οδηγίας – Πλαίσιο για τα νερά στην Ελλάδα

Abstract

Η Οδηγία – Πλαίσιο για το νερό εκδόθηκε τον Οκτώβριο 2000 και θέτει τα θεμέλια για τη διαχείριση και προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βασικός στόχος της είναι η επίτευξη της «καλής οικολογικής κατάστασης» όλων των Ευρωπαϊκών υδάτων έως το 2015. Στην πρώτη ενότητα της παρούσας εργασίας παρουσιάζονται τα βασικά στοιχεία της Οδηγίας – Πλαίσιο, το χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή της καθώς και ορισμένες πληροφορίες για το στάδιο εφαρμογής της στην Ελλάδα. Μία καινοτομία της Οδηγίας αποτελεί η χρήση των οργανισμών ως δεικτών της οικολογικής κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων. Οι μέθοδοι που έχουν αναπτυχθεί, οι οποίες χρησιμοποιούν τους οργανισμούς με στόχο την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης ορίζονται ως βιοτικοί δείκτες. Για τους διαφορετικούς τύπους υδάτινων οικοσυστημάτων (ποτάμια, μεταβατικά και παράκτια ύδατα, λίμνες) αναπτύσσονται διαφορετικοί βιοτικοί δείκτες. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση και αξιολόγηση ορισμένων χαρακτηριστικών βιοτικών δεικτών που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων. Ως εκ τούτου στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται ορισμένες γενικές αρχές και είδη βιοτικών δεικτών, με έμφαση σε αυτούς που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των ποταμών. Οι βιοτικοί δείκτες που βασίζονται στα βενθικά μακροασπόνδυλα παρουσιάζονται πιο αναλυτικά καθώς υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα δεδομένα για αυτή την ομάδα οργανισμών και επιπλέον θεωρούνται από τους πιο αντιπροσωπευτικούς για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των ποταμών. Στη συνέχεια αφού πρώτα παρατίθενται τα πρωτόκολλα υπολογισμού ορισμένων βιοτικών δεικτών που βασίζονται στα μακροασπόνδυλα για την εκτίμηση των ποταμών, παρουσιάζεται ένα παράδειγμα εφαρμογής τους για την εκτίμηση της κατάστασης του ποταμού Πείρου. Συγκεκριμένα, για τον υπολογισμό των δεικτών και κατά συνέπεια την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης χρησιμοποιείται το σύστημα εκτίμησης AQEM (www.aqem.de). Στην τρίτη ενότητα παρατίθενται οι βιοτικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των μεταβατικών και παράκτιων υδάτων, ενώ στην τέταρτη ενότητα παρουσιάζονται οι δείκτες για την εκτίμηση της κατάστασης των λιμνών. Στην τέταρτη ενότητα τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία προέρχονται κυρίως από την άσκηση διαβαθμονόμησης που πραγματοποιήθηκε από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να ελέγχει η συγκρισιμότητα των αποτελεσμάτων των βιοτικών δεικτών. Τέλος, παρατίθενται τα συμπεράσματα της εργασίας, όπου επισημαίνονται τα κυριότερα ζητήματα που αφορούν τη χρήση των βιοτικών δεικτών ως μέθοδο εκτίμησης και παρακολούθησης της οικολογικής κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων και επισημαίνονται τα σημεία που χρειάζονται βελτίωση και περεταίρω έρευνα. Κρίνεται απαραίτητο να διευκρινιστεί πως το αντικείμενο που πραγματεύεται η παρούσα εργασία εξελίσσεται ραγδαία τη δεδομένη χρονική περίοδο. Ως εκ τούτου από τη μία νέα δεδομένα και αποτελέσματα παρουσιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς και από την άλλη υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις στοιχείων. Πραγματοποιήθηκε μία προσπάθεια παρουσίασης των πιο πρόσφατων και ταυτόχρονα τεκμηριωμένων στοιχείων και αποτελεσμάτων. Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο τομέας εκτίμησης και παρακολούθησης των υδάτινων σωμάτων θα συνεχίσει να απασχολεί την επιστημονική κοινότητα, όχι μόνο στα πλαίσια εφαρμογής της Οδηγίας αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι το νερό είναι το πιο πολύτιμο και αναντικατάστατο αγαθό για την επιβίωση τόσο του ανθρώπου όσο και των υπόλοιπων μορφών ζωής στον πλανήτη μας.

The Water Framework Directive (WFD), which was published on October 2000, sets the boundary for the management and the protection of aquatic ecosystems in the European Union. The basic target of the WFD is the achievement of “good ecological status” of all European waters until 2015. In the first unit of the present study the basic elements of the WFD, the timetable of implementation and some information about the stage of implementation in Greece are presented. A novelty of the WFD is the use of organizations as indicators of the ecological status of aquatic ecosystems. The developed methods, which use living organizations in order to assess ecological status, are referred to as biotic indices. Different biotic indices are developed for the different types of aquatic ecosystems (rivers, coastal and transitional waters and lakes). The aim of the present study is the presentation and evaluation of some representative biotic indices, which are used in order to evaluate the status of aquatic ecosystems. In the second unit the biotic indices, which aim at the evaluation of the ecological status of rivers, are mentioned. In particular, biotic indices, which are based on aquatic invertebrates, are presented in detail. They are considered to reflect the status of rivers in the best way and there are extended available data for these indices. Moreover, it is presented a case of implementation of the AQEM evaluation system (www.aqem.de) to the Greek river Piros. In the third unit the biotic indices which are used for the evaluation of ecological quality of coast and transitional waters are presented. Furthermore, in the fourth unit the biotic indices which are used for the evaluation of ecological quality of lakes are mentioned. The data used in the fourth unit come form the Intercalibration exercise, which took place by the member states of European Union. The Intercalibration excercise is aimed at consistency and comparability of the results of the monitoring systems operated by each member state for the biological quality elements. Conclusions are presented in the last chapter, where the main aspects concerning the use of biotic indices are pointed out. Moreover, issues concerning the use and implementation of biotic indices for the evaluation of ecological status of aquatic ecosystems are discussed and aspects which need improvement and further investigation are underlined. It should be elucidated the fact that the issue of this study is under rapid development at the present time. On one hand new data and results are released in short order and on the other hand there are still major lacks of evidence. In the present study it is attempted to present some of the most recent and documented data and evidence. It is generally accepted the fact that estimation and monitoring of aquatic ecosystems will continue to concern scientific community not only because of the requirements of the WFD but also because water is the most precious and irreplaceable good for the survival of human being as well as the rest beings on our planet.