Στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του χωροταξικού σχεδιασμού αειφόρου ανάπτυξης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην περιφέρεια Ηπείρου - εφαρμογή γεωγραφικού πληροφοριακού συστήματος (GIS)

Abstract

Σκοπός της αναχείρας μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας (ΜΔΕ) είναι η μελέτη θεμάτων αειφόρους ανάπτυξης μέσω του επιχειρησιακού προγραμμάτος 2007-2013 και του χωροταξικού σχεδιασμού έργων παραγωγής ηλεκτρική ενέργειας από ανανώσιμες πηγές στην περιφέρεια Ηπείρου. Σε ευρείας κλίμακας σχεδιασμού αποτελεί ανάγκη η εκπόνηση μιας στρατηγικής περιβαλλοντικής μελέτης για την εξέταση των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Κυριάρχος είναι ο ρόλος των εργαλείων της γεωπληροφορικής κατά τον σχεδιασμό και την λήψη αποφάσεων. Στο 1ο Κεφ, παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση της Περιφέρειας Ηπείρου και οι δυνατότητες ανάπτυξης. Ειδικά, γίνεται αναφορά σε στοιχεία ιστορίας, γεωγραφίας, δημόσιας διοίκησης, δημογραφίας, απασχόλησης, μεταφορικών υποδομών, ενεργειακών υποδομών, παραγωγής, περιβάλλοντος, υγείας – πρόνοϊας, εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας, ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και φυσικών πόρων, δασικών εκτάσεων. Παρουσιάζονται οικονομικά στοιχεία ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας και αναφέρονται Κοινοτικά Προγράμματα και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες που έλαβαν χώρα στην Περιφέρεια Ηπείρου. Στο 2ο Κεφ, γίνεται ειδική αναφορά στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ηπείρου 2007-2013 και παρουσιάζεται η Αναπτυξιακή Στρατηγική της Περιφέρειας Ηπείρου. Ιεραρχούνται και εξειδικεύονται οι στρατηγικοί στόχοι όπως η ενίσχυση της επιχειρηματικής ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας, η βελτίωση της προσπελασιμότητας υποδομών και υπηρεσιών, η αειφορική διαχείριση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, της διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών, και ειδικά, παρουσιάζεται η Στρατηγική Περιβαλλοντική Μελέτη του ΠΕΠ Ηπείρου κάνοντας αναφορά στις εναλλακτικές δυνατότητες, την εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων και στα συμπεράσματα της μελέτης. Στο 3ο Κεφ, γίνεται αναλυτική παρουσίαση των ΑΠΕ στην Ελλάδα, οι κατηγορίες των έργων, οι στόχοι πολιτικής, το θεσμικό πλαίσιο αδειοδότησης και χωροθέτησης. Ειδικότερα, αναφέρεται θέματα όπως το πλαίσιο της ενεργειακής πολιτικής για ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ (ευρωπαϊκοί και εθνικοί στόχοι), η προώθηση των ΑΠΕ στην Ελλάδα (υφιστάμενη κατάσταση επενδύσεων ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ- προοπτικές), το περιβαλλοντικό όφελος από τη χρήση ΑΠΕ. Στη συνέχεια, κατηγοριοποιούνται τα έργα ΑΠΕ, περιγράφεται η τεχνολογία, αναφέρονται κανόνες χωροθέτησης και παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Παράλληλα, γίνεται μια χωροταξική προσέγγιση των ΑΠΕ στην υπόλοιπη Ευρώπη σε ότι αφορά τα θέματα ελάχιστων αποστάσεων, κατευθύνσεων σε σχέση με την ορνιθοπανίδα, τα υπεράκτια αιολικά πάρκα, καθώς και προτεινόμενων κατευθύνσεων σε επίπεδο ΜΠΕ για την χωροθέτηση έργων ΑΠΕ σε περιοχές SPA. Ειδική αναφορά γίνεται στο Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ και ιδιαίτερα για την Περιφέρεια Ηπείρου. Έμφαση έχει δοθεί στους κανόνες και τα κριτήρια χωροθέτησης αιολικών εγκαταστάσεων (αποστάσεις για τη διασφάλιση της λειτουργικότητας και απόδοσης των εγκαταστάσεων Α/Π, προσδιορισμός κατηγοριών ζωνών αποκλεισμού), μικρών υδροηλεκτρικών έργων (χωροθέτηση, αναγνώριση υδατικών διαμερισμάτων με σημαντικό εκμεταλλεύσιμό υδραυλικό δυναμικό, προσδιορισμός κανόνων που επιδρούν στη φέρουσα ικανότητα των υποδοχέων, κριτήρια- κανόνες ένταξης στον χώρο) καθώς και των εγκαταστάσεων άλλων μορφών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (ηλιακή ενέργεια, ενέργεια από βιομάζα ή βιοαέριο, γεωθερμική ενέργεια, ενέργεια της θάλασσας) αναγνωρίζοντας περιοχές προτεραιότητας και προσδιορίζοντας περιοχές αποκλεισμού. Στο 4ο Κεφ., εκτιμώνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις παρουσιάζοντας αναλυτικά την μεθοδολογία εκτίμησης και τον προσδιορισμό αυτών. Στην συνέχεια, γίνεται η αξιολόγηση των επιπτώσεων με έμφαση στην βιοποικιλότητα, τον πληθυσμό, την ανθρώπινη υγεία, την πανίδα, την χλωρίδα, το έδαφος, τα ύδατα, τον αέρα, τους κλιματικούς παράγοντες, τα υλικά περιουσιακά στοιχεία, την πολιτιστική κληρονομιά, το τοπίο. Επίσης, αξιολογούνται οι αλλαγές στις σχέσεις μεταξύ των περιβαλλοντικών παραγόντων και οι επιπτώσεις σε παράγοντες διατροπικών περιβαλλοντικών πιέσεων. Ολοκλώνοντας, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα αξιολόγησης των επιπτώσεων. Στο 5ο Κεφ., προτείνονται μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων ανά κατηγορία ΑΠΕ. Έτσι, παρουσιάζονται μέτρα για τους κανόνες χωροθέτησης αιολικών εγκαταστάσεων, μικρών υδροϋλεκτρικών σταθμών, φωτοβολταϊκών σταθμών, εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης βιομάζας. Στο 6ο Κεφ., προτείνεται ένα σύστημα παρακολούθησης των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων (monitoring). Άξια λόγου είναι τα κριτήρια επιλογής δεικτών για την διαχρονική παρακολούθηση και οι δείκτες παρακολούθησης. Αναλυτικά, διερευνόνται τα κρίσιμα σημεία περιβαλλοντικών παραμέτρων που πρέπει να ελέγχονται, το είδος των απαιτούμενων πληροφοριών που πρέπει να συλλέγονται. Επιπρόσθετα, αναφέρονται θέματα για το ποιος είναι αρμόδιος για τις δραστηριότητες παρακολούθησης, συχνότητα παρακολούθησης, παρουσίαση των αποτελεσμάτων, παρακολούθησης- ελέγχου. Έτσι, προτείνεται ένα σύστημα παρακολούθησης για την βιοποικιλότητα – χλωρίδα, πανίδα –, ύδατα, ατμόσφαιρα – κλιματικοί παράγοντες, πληθυσμός και ανθρώπινη υγεία, υλικά περιουσιακά στοιχεία, έδαφος, πολιτιστική κληρονομιά, τοπίο. Στο 1ο Παράρτημα, παρουσιάζεται αναλυτικά η υφιστάμενη κατάσταση της Περιφέρειας Ηπείρου όπως γεωμορφολογικά, εδαφολογικά, κλιματολογικά και μετεωρολογικά, υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά, αναλυτικά χαρακτηριστικά χλωρίδας και πανίδας (εθνικοί δρυμοί, υγρότοποι Ramsar, προστατευόμενες περιοχές δικτύου Natura 2000, αισθητικά δάση, βιότοποι Corine, διατηρητέα μνημεία της φύσης, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, καταφύγια άγριας ζωής), αναλυτικά στοιχεία διοικητικής διαίρεσης, αναλυτικά στοιχεία πολιτιστικού περιβάλλοντος (μουσεία, παραδοσιακοί οικισμοί, περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος). Ειδικά, παρουσιάζονται αναλυτικοί χάρτες προστατευομένων περιοχών και βιοτόπων της Περιφέρειας Ηπείρου. Στο 2ο Παράρτημα, παρουσιάζονται οι Ενεργειακοί Χάρτες της Περιφέρειας Ηπείρου. Οι χάρτες παράγονται από ένα γεωγραφικό πληροφοριακό σύστημα και αφορά την αποτύπωση του ηλεκτρικού δικτύου μεταφοράς, τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και τους φυσικούς πόρους στην Περιφέρεια Ηπείρου. Στο 3ο Παράρτημα, παρουσιάζεται η αδειοδοτική διαδικασία των εγκαταστάσεων ΑΠΕ (άδεια παραγωγής, άδεια εγκατάστασης ή επέκτασης, άδεια λειτουργίας). Έμφαση δίνεται στην διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α.) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.) έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Περιεχόμενα Φακέλου ΠΠΕ και ΜΠΕ, Δικαίωμα χρήσης γης – δασική νομοθεσία που εφαρμόζεται σε ΑΠΕ, Οικοδομικές Άδειες ) και αξιολογείται η διαδικασία Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης Έργων ΑΠΕ. Στο 4ο Παράρτημα, παρουσιάζεται το σύστημα παραγωγής και μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ηπειρωτική Ελλάδα, οι διεθνείς διασυνδέσεις και η χωρική οργάνωση των έργων ΑΠΕ.

The scope of this MSc Dissertation is to study issues of liveable development via the operational program 2007-13 and the land-use-planning of renewable energy projects in Epirus Region. In a wide area planning there is a need of performing a strategic environmental assessment so as to line out the impacts in the environment. The role of Geoinformatics is crucial during planning and decision making. In the 1st Chapter, the current and prospective development status of Epirus Region and development potentiality are presented. More specific discussion regarding issues like history, geography, state management, demography, employment, transport infrastructure, power infrastructure, production, environment, health care and providence, education, research and innovation, human environment and natural resources, forest lands is provided. There is a presentation of economic elements per economic activity, EU Programs and EU Campaigns which take place in Epirus Region. In the 2nd Chapter, there is a special reference at Operation Program (OP) 2007-2013 of Epirus and Development Strategy is presented. Strategic targets are classified and specialized like assistance of business competition and innovation, improvement of infrastructures and services accessibility, sustainable management of natural and structured environment, protected areas management, etc. Especially, Strategic Environmental Assessment of OP is shown up with reference to alternative possibilities, impacts estimation and assessment and the conclusions of the study. In the 3rd Chapter, there is a detailed presentation of Renewable Energy Sources (RES) in Greece, project categories, policy targets, licensing and land-planning decretive framework is provided. Especially, there is a reference to issues like power policy of RES (European and national targets), RES promotion in Greece (now status of RES investmens - prospects), the environmental profit of RES use. In addition, RES projects are classified, the technology is described, planning rules are mentioned and environmental impacts are presented. Also, there is a land-use-planning approach of RES in the rest of Europe about minimum distances, actions related to birds fauna, off-shore wind parks, and proposed leads at EIA level about RES landplaning in SPA areas. Special reference to Special Framework of Land-use-planning and Sustainable Development is made, particularly for Epirus Region. There is a focus on rules and criteria of wind installations (distances for the functionality ensurance and the efficiency of the wind park installations, buffer zones definition) small hydroelectric power projects (land-use-planning, recognition of water bays with exploitable hyrdropotential, carrier capacity of water receptors, land accession criteria-rules )besides installations of other power generation patterns (solar energy, bio-mass or bio-gas energy, geothermy, sea energy) recognizing priority regions and assigning buffer zones. In the 4th Chapter, environmental impacts are estimated presenting in details the estimation methodology and the impacts assignment. Also, there is an impacts assessment with emphasis in bio-diversity, population, human health, fauna, flora, soil, water, air, climate factors, gear, civilization heritage, landscape. Besides, changes of relations among environment factors and impacts of inter-manner environmental pressures are remarked. On the whole, conclusions of impacts assessment are spelled out. In the 5th Chapter, confrontation measures per RES category are propesed. Thereby, measures for land-use-planning rules are presented related to wind installations, small hydroelectric power stations, photovoltaic stations, biomass exploitation installations. In the 6th Chapter, a major environmental impacts monitoring system is proposed. The criteria to choose indexes for continuous monitoring and the proper indexes are referable. Analytically, critical points of environment parameters which must checked are delved into. Also, topics such as responsibility for the monitoring activities, the monitoring frequency and the results presentation are discussed. As a result, a monitoring system is proposed for biodiversity – fauna and flora, water, air, climate factors, population and human health, gear, soil, civilization heritage, landscape. In the 1st Annex, the current state of Epirus Region is analytically presented regarding geomorphology, pedologic, climate, meteorological and hydrological features, fauna and flora features (national woodlands, Ramsar water lands, protected areas of NATURA 2000 Network, esthetic forests, Corine biotopes, preservable Nature monumentals, nature beauty landscapes, wild life shelters ), ministerial division, cultural environment (museums, archeological sites). Specially, analytical and thematic maps of protected areas and biotopes are presented. In the 2nd Annex, power maps of Epirus Region are presented. Maps are generated by a geographic information system (GIS) surveying power transfer network, power stations, power transformers, renewable power stations and natural resources of Epirus Region. In the 3rd Annex, licensing procedure of RES installations is presented (generation license, installation or expansion license, operation license). Emphasis is given to the Preview of Environmental Estimation and Assessment (P.E.E.A.) and the Environmental Conditions Acceptance (E.C.A.) (Folder Contents of Environmental Impacts PreAssessment (EIP) and Environmental Impacts Assessment (EIA), land use rights, forest law related to RES, Construction Licensing) and Environment Licensing procedure of RES projects is assessed. Finally, in the 4th Annex, the power generation and transfer system in continental Greece, the international networking and all RES projects landplaning of Greece are presented as well.