Περιβάλλον και ανάπτυξη. Κοινωνικές αναπαραστάσεις εκπαιδευτικών

Abstract

Τα τελευταία χρόνια η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης απόκτησε παγκόσμιο ενδιαφέρον και έγινε η λέξη κλειδί για πολιτικούς, φορείς λήψεως αποφάσεων, αναπτυξιακούς φορείς, ακαδημαϊκούς αλλά και περιβαλλοντικές ομάδες. Οι διεθνείς οργανισμοί προώθησαν την έννοια και στο επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα των χωρών παγκοσμίως με τη δημιουργία της «Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη» (Ε.Α.Α), όχι εξ ολοκλήρου ως νέα έννοια αλλά ως αποτέλεσμα της διαλεκτικής εξέλιξης της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.). Λαμβάνοντας υπόψη ότι λιγότερο ή περισσότερο αυταρχικές εξουσίες συνεχίζουν να υποβαθμίζουν ακόμη την παιδεία ως εργαλείο επιβολής, εγχάραξης, διατήρησης και αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας (Ρόκος, 2007), θεωρήσαμε σκόπιμο να προσεγγίσουμε με μεγάλη προσοχή το ζήτημα της αειφόρου ανάπτυξης, εξετάζοντας τις εννοιολογικές, φιλοσοφικές, ηθικές, πολιτιστικές, πολιτικές και στρατηγικές βάσεις και προκλήσεις μιας «Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη». Μέσα από τη διερεύνηση των κοινωνικών αναπαραστάσεων της ανάπτυξης, του περιβάλλοντος, της εκπαίδευσης και άλλων συναφών εννοιών, θεωρήσαμε ότι η ερμηνευτική έρευνά μας θα μάς επιτρέψει να αντιληφθούμε τη δυναμική της μετάδοσης, της νομιμοποίησης, της ιδιοποίησης, της συζήτησης, της αντίστασης, της εξέλιξης και της αλλαγής των εννοιών αυτών. Σκοπός ήταν να γνωρίσουμε τις αναπαραστάσεις ως φαινόμενα που μαρτυρούν κοινωνικές δυναμικές, τις οποίες οφείλουμε να αναδείξουμε όσο γίνεται πιο αντικειμενικά. Η έρευνα βασίστηκε σε μια ποιοτική ερμηνευτική προσέγγιση. Χρησιμοποιήθηκαν οι τεχνικές της ημιδομημένης συνέντευξης, των Focus Groups (Ομάδων Εστίασης), της μεθόδου των ελεύθερων συνειρμών και της μεθόδου του οραματισμού ενός εναλλακτικού μέλλοντος. Η ερευνητική προσπάθεια, εστιάστηκε σε εκπαιδευτικούς που ασχολούνται με την Π.Ε., αφού αυτοί αποτελούν τόσο τους «πομπούς» όσο και τους «δέκτες» της προσπάθειας για την ενσωμάτωση της αειφόρου ανάπτυξης στο εκπαιδευτικό σύστημα με τη μετεξέλιξη της Π.Ε. σε Ε.Α.Α. Παρακάτω συνοψίζονται τα αποτελέσματα της έρευνας σε τρεις βασικούς άξονες: περιβάλλον, ανάπτυξη και εκπαίδευση. Ο πλουραλισμός των απόψεων έγινε εμφανής στην ερμηνεία του περιβάλλοντος. Η λανθασμένη χρήση της τεχνολογίας και η τάση για όλο και μεγαλύτερα κέρδη αποτέλεσαν τις βασικότερες αιτίες των περισσότερων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Αναδείχθηκε αφενός ο κεντρικός ο ρόλος που αποδίδουν οι εκπαιδευτικοί στην πολιτεία για την περιβαλλοντική προστασία και αφετέρου μια ευρύτερη ανησυχία για την εφαρμογή περιβαλλοντικών πολιτικών. Η ανάπτυξη ως έννοια δίχασε τους εκπαιδευτικούς και αρκετοί ήταν αυτοί που είχαν κριτική διάθεση στην κυρίαρχη αναπτυξιακή φιλολογία, ενώ έντονος ήταν και ο προβληματισμός για τη σχέση της ανάπτυξης με το περιβάλλον. Η αναφερόμενη άγνοια άλλων αναπτυξιακών προσεγγίσεων περιόρισε τις συζητήσεις γύρω από την αειφορία και την αειφόρο ανάπτυξη. Οι συζητήσεις για την ερμηνεία της αειφορίας ανέδειξαν τη σύγχυση που υπάρχει σχετικά με το περιεχόμενό της. Η αειφόρος ανάπτυξη υπήρξε προσφιλής έννοια στους εκπαιδευτικούς παρόλο που οι απόψεις όπως για το περιεχόμενό της ήταν διφορούμενες. Οι περισσότεροι θεώρησαν ότι είναι ανέφικτο το κεντρικό πρόταγμα της αειφόρου ανάπτυξης για διαγενεακή δικαιοσύνη, αφού κάτι τέτοιο θα απαιτούσε αλλαγή του σύγχρονου τρόπου ζωής με ταυτόχρονο περιορισμό πολλών πλασματικών αναγκών. Αναζητώντας τα χαρακτηριστικά της ζωής την εποχή της αειφόρου ανάπτυξης διαπιστώσαμε ότι πολλές από τις προσδοκίες των εκπαιδευτικών δε συνάδουν με τη θεωρία της αειφόρου ανάπτυξης. Η επίσημη είσοδος της αειφόρου ανάπτυξης με τη μορφή της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη περιέπλεξε το ήδη θολό τοπίο της Π.Ε. Οι ασαφείς εκπαιδευτικοί στόχοι, που στις περισσότερες περιπτώσεις συνοψίζονταν στην απλή ευαισθητοποίηση των μαθητών, οι διαφορετικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις για την ανάλυση της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης μέσα στην τάξη σε συνάρτηση με το κλειστό αναλυτικό πρόγραμμα, η ελλιπής ενημέρωση των εκπαιδευτικών και η ανάγκη διάχυσης των ζητημάτων της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος σε όλο το αναλυτικό πρόγραμμα, αποτέλεσαν τα βασικά ζητήματα που σκιαγράφησαν το τοπίο της εκπαίδευσης σχετικά με το περιβάλλον και την ανάπτυξη.

During the last years sustainable development has acquired global interest and has become the key world for politicians, decision makers, development agents, academics and environmental groups. International organizations have also forwarded the meaning to the formal education systems of countries worldwide, through the creation of Education for Sustainable Development (E.S.D.). The ESD has been forwarded not as an entirely new concept, but as a result of the dialectic evolution of Environmental Education (E.E.). Taking under consideration the fact that some, more or less, authoritarian powers still continue to degrade the role of education as a tool of imposition, incision, maintenance and reproduction of the dominant ideology (Rokos, 2007), we have considered necessary to approach the issue of sustainable development with grade attention, examinating the significant, philosophical, moral, cultural and strategic bases and challenges of an “Education for Sustainable Development” Through the investigation of social representations of development, environment, education and other relevant meanings, we have considered that our explanatory research has allowed us to conceive the dynamics of transmission, legalization, misappropriation, discussion, resistance, development and change of these meanings. The aim was to point out representations as phenomena that reflect social dynamics, which have to be emphasizes as objectively as possible. The research was based on a qualitative explanatory approach. The techniques used were those of semi-structured interviews, focus groups, the method of free associations and the method of visioning an alternative future. The inquiring effort was focused in teachers that deal with E.E., since they consist the “transmitters” and “receivers” of the effort for the integration of sustainable development in the educational system, through the evolution of E.E in E.S.D. Below are summed the results of the research in three basic keynotes, environment, development and education. The pluralism of opinions became obvious in the interpretation of environment. The erroneous use of technology and the tendency for bigger profits constituted the main causes of most environmental problems. Most educators attribute the role of environmental protection to the state, while they are very distrustful for the correct application of environmental policies. Development as a concept divided the educators. Μany of them had a critical attitude towards the dominant development philosophy, while intense was also the reflection of many about the relationship of development with the environment. The reported ignorance of other developmental approaches limited the discussions about sustainability and sustainable development. The conversation about the interpretation of sustainability high lightened the confusion that exists with regard about its content. Sustainable development was a popular concept to educators even though the aspects about its content were ambiguous. Most presumed that the central argument of sustainable development for intergenerational justice was unachievable. Since that would require a change of the modern way of life with a restriction at the same time of many fictitious needs. Seeking the characteristics of life at the age of sustainable development we realized that many of the expectations of educators do not agree with the theory of sustainable development. The official entry of sustainable development with the form of E.S.D. complicated the already dome scenery of E.E. The vague educational objectives, that in the most cases were summarized in a simple sensitisation of students, the different pedagogic approaches about the analysis of the meaning of sustainable development in the classroom, in connection with the tight analytical program, the incomplete briefing of educators and the need of diffusion about matters of development and environment in the whole analytical program constituted the basic issues that sketched out the scenery of education about development and environment.