Γνωσιακά ζητήματα στη γεωγραφική κατηγοριοποίηση

Abstract

Η συγκεκριμένη εργασία αναφέρεται στον τρόπο που οι γεωγραφικές οντότητες κατηγοριοποιούνται από τους ανθρώπους. Bασική υπόθεση εργασίας είναι ότι μολονότι ο κόσμος που μας περιβάλλει έχει μια πραγματική δομή, υπάρχουν διαφορές στον τρόπο αντίληψης και κατανόησης της δομής αυτής από τα διάφορα άτομα, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, όπως είναι τα γλωσσικά-πολιτισμικά χαρακτηριστικά και η εξειδικευμένη γνώση (εμπειρογνωμοσύνη). Η εν λόγω εργασία εντάσσεται σε μια σειρά ερευνών, με αφετηρία τις έρευνες των Barry SMITH και David ΜΑRK το 2001 στην Αμερική, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας εξέλιξης των GIS σε συστήματα πολύ πιο φιλικά προς τον χρήστη που θα υποστηρίζουν κατηγορίες γεωγραφικών οντοτήτων συμβατές με τις οπτικές διαφορετικών ομάδων χρηστών. Βασικό κορμό της εργασίας μας αποτελεί η διεξαγωγή ενός πειράματος, τον Μάρτιο και τον Ιούνιο του 2009, με δύο ομάδες υποκειμένων, μία αποτελούμενη από μή εμπειρογνώμονες στον τομέα της γεωγραφίας (εξασφαλίζοντας έτσι συγκρίσεις με τα αποτελέσματα των Smith&Mark, 2001) και μία αποτελούμενη από εμπειρογνώμονες (ώστε να μπορούν να γίνουν συγκρίσεις με την προηγούμενη ομάδα). Τα υποκείμενα κλήθηκαν να δώσουν παραδείγματα ως απόκριση στο άκουσμα 8 φράσεων που περιέγραφαν, κάθε μία, μια ευρεία (υπερκείμενη) γεωγραφική κατηγορία. Οι 7 από τις 8 φράσεις αποτελούσαν συνδυασμό του επιθετικού προσδιορισμού «γεωγραφικός-η-ο» και μιας «οντολογικής» λέξης (όπως στοιχείο, έννοια, αντικείμενο, φαινόμενο κλπ). Η ανάλυση των λέξεων που προέκυψαν σαν παραδείγματα των παραπάνω κατηγοριών, και οι συγκρίσεις αφ΄ενός μεν μεταξύ των δύο ομάδων υποκειμένων (εμπειρογνωμόνων και μή εμπειρογνωμόνων,) αφ΄ετέρου δε μεταξύ ελλήνων και αμερικανών μη εμπειρογνωμόνων, αποκαλύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία για το πώς πολιτισμικοί παράγοντες καθώς και ο παράγων της εμπειρογνωμοσύνης επιδρούν στην κατηγοριοποίηση των γεωγραφικών οντοτήτων. Στο πρώτο Κεφάλαιο προβαίνουμε σε μια επισκόπηση των βασικών θεωριών για τις κατηγορίες και τις έννοιες. Δίνεται έμφαση στη θεωρία τoυ βασικού επιπέδου της E. Rosch, που αναδεικνύεται ένα χρήσιμο πλαίσιο για τη διατύπωση των υποθέσεων εργασίας της έρευνάς μας. Επίσης παρουσιάζονται περαιτέρω ορισμένες θεωρίες της γνωστικής ψυχολογίας για την οργάνωση των εννοιών σε εννοιολογικές δομές και την αναπαράστασή τους στη μνήμη. Στο δεύτερο Κεφάλαιο αναπτύσσεται η μεθοδολογία της εργασίας μας. Γίνεται κατ΄αρχήν ανασκόπηση ορισμένων αντιπροσωπευτικών πειραμάτων στον τομέα της γνωστικής ψυχολογίας και της γνωσιολογίας του χώρου, χρήσιμων για την κατάστρωση του δικού μας πειράματος. Στη συνέχεια περιγράφεται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του πειράματος στο οποίο βασίστηκε η έρευνά μας. Στο τρίτο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της επεξεργασίας των δεδομένων μας. Βασικές μεταβλητές είναι η συχνότητα αναφοράς των λέξεων που ανέφεραν τα υποκείμενα στο πλαίσιο κάθε κατηγορίας, και η μέση σειρά αναφοράς τους στις λίστες των υποκειμένων. Χρησιμοποιήθηκαν δύο μέθοδοι ανάλυσης, η Ανάλυση Αντιστοιχιών (Correspondence Analysis) και η μέθοδος της Πολυ-ανυσματικής Κλιμάκωσης (Μultidimensional Scaling- MDS), με στόχο τη διερεύνηση της δομής των δεδομένων. Στο τέταρτο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνάς μας. Λέξεις κλειδιά: Εννοιες, Κατηγορίες, Γεωγραφικές Κατηγορίες, Γνωσιολογία χώρου, Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών, Ανάλυση Αντιστοιχιών, Πολυ-ανυσματική κλιμάκωση.

The present study investigates how geographic entities are perceived and categorized by people. A basic working assumption is that although the surrounding geographic world has a real structure, there are differences in the way this structure is conceptualized by different individuals. These differences depend on various characteristics of an individual such as language, culture and expertise. Our study builds upon previous research launched by Barry Smith and David Mark in 2001 with a view towards developing the Geographic Information Systems towards more user friendly systems, supporting categories of geographic entities compatible to the conceptualizations of various groups of users. The core of this study is an experiment with human subjects carried out in March and June 2009 with two groups of subjects, one consisting of non experts in the field of geography (so that a comparison with the results of the Smith and Mark’s experiment could be realized) and the other consisting of experts (which would permit a second set of comparisons between experts and non experts). The subjects were asked to give examples in response to eight different supercategories, corresponding to eight different phrasings, most of them combining the adjective “geographic” with an ontological noun (such as concept, object, phenomenon, etc). The analysis of the words and phrases given as examples of the aforementioned geographical categories and the double set of comparisons between experts and non experts on one hand and between the American results and our results on the other hand, reveal interesting elements about the way cultural factors and expertise influence the categorization of geographic entities. The study consists of four Chapters. In the first Chapter we proceed to a bibliographic review of the basic theories concerning categories and concepts. Among them the theory of basic-level categories of E. Rosch proves to be a useful framework for the formulation of the working assumptions of our research. Furthermore we present certain theories of cognitive psychology concerning the organization of concepts into conceptual structures and their representation in memory. In the second Chapter is developed the methodology of our research with human subjects. First we make a revision of some representative experiments in the field of cognitive psychology and spatial cognition which we considered to be useful for the set up of our experiment. Then we describe the design and the implementation of our own experiment. In the third Chapter the results of the data analysis and processing are presented. Our analysis is based on two main variables: the frequency of the terms referred as examples and their mean ordinal position in the lists produced by the subjects. Respectively two methods of analysis were used namely the Correspondence Analysis and the method of Multidimensional Scaling (MDS) in order to investigate the structure of our data. In the fourth Chapter are presented the conclusions of our research.