Αίτια και φύση των κοινωνικών αντιδράσεων στην κατασκευή ΧΥΤΑ του νομού Ιωαννίνων

Abstract

Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα και συνεχώς οξυνόμενα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών. Οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στην όξυνση του προβλήματος είναι η αυξανόμενη κατανάλωση, συνεπεία αλλαγών σε καταναλωτικά πρότυπα των πολιτών, η τεράστια αύξηση των υλικών συσκευασίας, η χρησιμοποίηση ουσιών δύσκολα αποδομήσιμων σε προϊόντα ευρείας χρήσης και η αυξανόμενη συγκέντρωση πληθυσμού στα αστικά κέντρα. Από την άλλη η διαχείριση των απορριμμάτων ιδιαίτερα στη χώρα μας στηρίζεται εν πολλοίς στην εναπόθεση ή ταφή τους σε ποσοστό άνω του 90%. Το τελευταίο αναδεικνύει, εκτός του περιβαλλοντικού και του χρηματο-οικονομικού κόστους, που απορρέει από τη μονοδιάστατη αυτή διαχείριση των απορριμμάτων, και ένα βαρύνουσας σημασίας χωροταξικό πρόβλημα, αυτό της ανεύρεσης κατάλληλου χώρου για χρήσεις υγειονομικής ταφής. Ένας από τους καταλυτικούς παράγοντες εύρεσης κατάλληλης τοποθεσίας, είναι οι κοινωνικές αντιδράσεις που γεννώνται από τους εγγύς κατοίκους των επιλεγμένων περιοχών. Έτσι και στο Νομό Ιωαννίνων ανέκυψαν τεράστιες δυσχέρειες στην ανεύρεση χώρου κατασκευής και λειτουργίας ΧΥΤΑ εξαιτίας κοινωνικών αντιδράσεων. Θα πρέπει να τονιστεί, ότι ο Νομός δε διαθέτει καμία υποδομή για τη διαχείριση των απορριμμάτων, τη στιγμή μάλιστα που χαρακτηρίζεται από ένα μοναδικής ποιότητας και αισθητικής φυσικό περιβάλλον, το οποίο εκτός των άλλων αποτελεί και σημαντικό πόρο στην προοπτική της περαιτέρω τουριστικής ανάπτυξης. Βασική επιδίωξη της παρούσας έρευνας αποτελεί η ανάδειξη του προβλήματος της διαχείρισης των απορριμμάτων τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και σε επίπεδο νομού Ιωαννίνων. Επιπλέον, εξετάζεται το περιεχόμενο και η ποιότητα των διαδικασιών και χειρισμών που εκτυλίχθηκαν στο θέμα της κατασκευής ΧΥΤΑ στο νομό Ιωαννίνων και ειδικότερα στον τρόπο επιλογής θέσης για την υλοποίηση του σκοπού αυτού, από πλευράς των αρμόδιων φορέων. Τέλος, επιχειρήθηκε μια πρώτη συσχέτιση των διαπιστώσεων της ερευνητικής διαδικασίας τόσο για το επίπεδο της διαχείρισης των απορριμμάτων στο νομό όσο και για τις ενέργειες που ακολουθήθηκαν για την επιλογή θέσης κατασκευής ΧΥΤΑ από τους εμπλεκόμενους φορείς, με την κλιμάκωση του φαινομένου NIMBY (Not In My Back Yard) που παρουσιάστηκε στους τοπικούς πληθυσμούς ως προς το ζήτημα της χωροθέτησης ΧΥΤΑ. Η παρούσα εργασία, βασίστηκε σε δεδομένα για βασικά μεγέθη και ποιότητες της διαχείρισης των απορριμμάτων σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, στις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων του σχεδιαζόμενου έργου καθώς και στην επιτόπια έρευνα των απόψεων τόσο αρμοδίων για τη χωροθέτηση όσο και άμεσα εμπλεκόμενων πολιτών στο θέμα αυτό. Επίσης, η έρευνα για τους χειρισμούς των ΟΤΑ, η αναδίφηση στην ιστορία των κινητοποιήσεων και των συγκρούσεων σε πολιτικό επίπεδο μέσα από έρευνα του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου της περιοχής, καθώς και η εξέταση νομοθετικών κειμένων, που σχετίζονται με το υπό μελέτη θέμα, συνέβαλαν σημαντικά στη διατύπωση ασφαλών συμπερασμάτων. Βασική διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι η διαδικασία της χωροθέτησης ΧΥΤΑ στο νομό Ιωαννίνων αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη εφαρμογής ενός θεσμικού πλαισίου ικανού να μετριάσει ή και να αποτρέψει συγκρούσεις σε παρόμοια ζητήματα όπου χαρακτηρίζουν ομολογουμένως την ελληνική πραγματικότητα. Επιπλέον, αναδεικνύεται για πολλοστή φορά όπως και ιστορικά έχει καταγραφεί ότι πολλά καθημερινά, πολιτικά, κοινωνικά, τεχνικά προβλήματα της χώρας μας αποτελούν πρόκριμα για επίτευξη πολιτικών σκοπιμοτήτων, επιβεβαίωση των πελατειακών σχέσεων που δεσπόζουν στο πολιτικό παρασκήνιο, ενώ το πολιτικό κόστος αναγορεύεται ως τον κρίσιμο συντελεστή αποφάσεων και σχεδιασμών.

Solid waste management constitutes one of the most serious and continually magnified problems of contemporary societies. The main factors contributing to this problem magnification are the increasing consumption, a consequence of changes into consuming prototypes of the civilians, the enormous increase in package material, the use of substances difficulty deconstructed into product of wide use and the increasing concentration of the population of urban centers. On the other hand, solid waste management, especially in our country, is based mainly on land disposal up to 90%. The last mentioned, apart from the environmental and financial costs which derive from this one-dimensional management, also emphasizes a problem of momentous importance, the spatial planning problem which means finding a suitable location for land disposal uses. One of the decisive factors of finding suitable location is the social reactions which are born by the backyard residents of the chosen areas. The same occurred in the prefecture of Ioannina where tremendous setbacks arose concerning the finding of a construction area and the operation of landfill disposal due to social reactions. It should be pointed out that the prefecture does not have any infrastructure for solid waste management, especially at a moment when the area is characterized by a natural environment of unique quality and aesthetics which also constitutes a significant source in the prospect of futher touristic development. The basic objective of the current research is the problem of solid waste management in Greece, in general, and in the prefecture of Ioannina. Apart from this, we examined the content and the quality of the procedures that were carried out in the construction of the landfill disposal in the prefecture of Ioannina and especially how the site selection was made by the authorities. Finally, we tried to correlate the findings of the project as far as the solid waste management in the prefecture is concerned and the actions that took place in order to select the site of the landfill disposal construction from the authorities along with the NIMBY (Not In My Back Yard) phenomenon that was presented to the local people. The current paper was based on data concerning the quantity and quality of solid waste management in local and national level, the environmental impact assessments of the plan and the onsite research in order to see the opinions of the people responsible for the spatial planning of the landfill as well as the opinions of citizens that were tangled in this project. The results of this research were made through studying legislation, looking at the local press, printed and electronic, and taking in consideration the history of political conflicts and mobilization acts of the people that live nearby. The basic ascertainment is the fact that the spatial planning of the landfill disposal unit in the prefecture of Ioannina is the true image of the lack of a right institutional framework capable of moderating or averting conflicts in similar issues. It is also pointed out that many of the everyday political, social and technical problems of our country are the result of political advisabilities, confirmation of the cliental relationships in the political scenery, while the political cost is acclaimed as the critical decision making coefficient of planning and decisions