Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η Περίπτωση του Δήμου Θηβαίων

Abstract

Μπροστά στην πρόκληση του 21ου αιώνα, ο κόσμος σύσσωμος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα στοίχημα, το οποίο καλείται να κερδίσει. Η προώθηση των αναγκαίων πολιτικών για την εδραίωση μιας άλλης μορφής ανάπτυξης, που θα στηρίζεται στη λογική της προστασίας των φυσικών και πολιτιστικών μας πόρων και όχι στην υπερεκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Το στοίχημα αυτό, στην αυγή της τρίτης χιλιετηρίδας, για ένα ελπιδοφόρο μέλλον είναι η επίτευξη του στόχου της αειφόρου ανάπτυξης, η οποία αποτελεί κεντρική αναπτυξιακή επιλογή πολλών περιοχών του πλανήτη σήμερα. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η βιώσιμη διαχείριση των πόρων, όπως ορίζει η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης, αποτελεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο επιδιώκεται η ολοκληρωμένη ανάπτυξη κάθε οικισμού. Οι έντονοι ρυθμοί αστικοποίησης δημιουργούν πολλαπλά προβλήματα και αντιθέσεις τόσο στο εσωτερικό των πόλεων, όσο και στη σχέση τους με την αγροτική ενδοχώρα και το φυσικό περιβάλλον. Στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης των οικισμών σήμερα, προωθούνται πολιτικές και αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και τη διευθέτηση των αντιθέσεων σε όλα τα επίπεδα. Η σημασία της προώθησης του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού ως εργαλείων για την επίτευξη των παραπάνω στόχων είναι προφανής, μέσα από τη δυνατότητά τους να συμβάλλουν στην ενσωμάτωση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη χάραξη πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εργασία στοχεύει στην εκπόνηση ενός Ολοκληρωμένου Προγράμματος Βιώσιμης Ανάπτυξης για το Δήμο της Θήβας. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της χωρικής ανάπτυξης και αειφορικής οργάνωσης του Δήμου της Θήβας, που αποσκοπεί στην επίτευξη των στόχων της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής, της προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και της ανταγωνιστικότητας του παραγωγικού συστήματος. Στην παρούσα εργασία υιοθετείται η συστεμική προσέγγιση της περιοχής, κατά την οποία ο Δήμος Θηβαίων αντιμετωπίζεται ως ένα χωρικό σύστημα, το οποίο υφίσταται την επίδραση τόσο ενδογενών όσο και εξωγενών παραγόντων, που δύναται να το επηρεάσουν και να το αναδιαμορφώσουν. Η μεθοδολογική προσέγγιση της εργασίας στηρίζεται στο σχεδιασμό σεναρίων μελλοντικής εξέλιξης της περιοχής μελέτης, με τη βοήθεια του συμμετοχικού αναλυτικού μοντέλου σχεδιασμού σεναρίων LIPSOR. Η συγκεκριμένη προσέγγιση ακολουθεί τα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού, στηρίζοντας με ένα συστηματικό τρόπο κάθε στάδιο της διαδικασίας με συγκεκριμένες μεθόδους και εργαλεία, προκειμένου να οδηγήσει σε λύσεις οι οποίες λαμβάνουν υπόψη τους τόσο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής όσο και το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται. Στο πλαίσιο αυτό, μέσα από την εμβάθυνση στην παρούσα κατάσταση της περιοχής μελέτης, δομούνται εναλλακτικά σενάρια μελλοντικής εξέλιξης του υπό μελέτη χωρικού συστήματος, μέσα από διαδικασίες διαβούλευσης και συμμετοχικού σχεδιασμού, προκειμένου στο τέλος να προκύψουν τα απαραίτητα μέτρα πολιτικής που θα οδηγήσουν στη βιώσιμη ανάπτυξη του Δήμου Θηβαίων. Η παρούσα διπλωματική εργασία δομείται σε επτά κεφάλαια, το αντικείμενο μελέτης κάθε ενός εκ των οποίων περιγράφεται στη συνέχεια. Στο πρώτο κεφάλαιο, γίνεται αρχικά μια εισαγωγή στην έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, στη συνέχεια παρουσιάζεται μια σύντομη περιγραφή της περιοχή μελέτης, διατυπώνεται ο στόχος και οι υποστόχοι τους οποίους θέτει η παρούσα εργασία για την περιοχή μελέτης και τέλος παρουσιάζεται η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται σε αυτή. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η υπάρχουσα κατάσταση τόσο του Δήμου Θηβαίων όσο και του ευρύτερου περιβάλλοντος γύρω από αυτόν. Γίνεται μελέτη λοιπόν όλων των επιμέρους χαρακτηριστικών του Δήμου, στα οποία συμπεριλαμβάνονται γεωγραφικά – διοικητικά χαρακτηριστικά, η αναπτυξιακή φυσιογνωμία του Δήμου (δημογραφικά, κοινωνικά, οικονομικά χαρακτηριστικά), το περιβάλλον (φυσικό και πολιτιστικό) και τέλος η χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση του Δήμου Θηβαίων. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας που ακολουθεί η προσέγγιση σχεδιασμού σεναρίων μελλοντικής εξέλιξης του LIPSOR, και η οποία αποτελεί τη δομική ανάλυση του συστήματος (Μέθοδος MICMAC). Αρχικά δίνεται το θεωρητικό υπόβαθρο του υπομοντέλου MICMAC και στη συνέχεια γίνεται εφαρμογή του μοντέλου στην περιοχή μελέτης. Ακολουθούν τα αποτελέσματα από τη χρήση του λογισμικού και τα συμπεράσματα που εξάγονται για την περιοχή μελέτης. Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά στη διαδικασία σχεδιασμού σεναρίων με τη βοήθεια του μοντέλου LIPSOR. Το στάδιο αυτό υποστηρίζεται από τη μέθοδο της μορφολογικής ανάλυσης του υπό μελέτη συστήματος (υπομοντέλο MORPHOL). Αρχικά δίνεται το θεωρητικό υπόβαθρο του υπομοντέλου MORPHOL, ενώ στη συνέχεια γίνεται εφαρμογή του στην περιοχή μελέτης. Τέλος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη χρήση του MORPHOL και δομούνται τα εναλλακτικά σενάρια μελλοντικής εξέλιξης του Δήμου Θηβαίων. Στο πέμπτο κεφάλαιο τα εναλλακτικά σενάρια, τα οποία προέκυψαν κατά το προηγούμενο στάδιο, εισέρχονται στη διαδικασία της αξιολόγησης για την επιλογή του πλέον κατάλληλου σεναρίου για την εξυπηρέτηση των στόχων που έχουν τεθεί. Συγκεκριμένα στην αρχή γίνεται μια εισαγωγή στη διαδικασία της αξιολόγησης και το ρόλο της στη διαδικασία σχεδιασμού και στη συνέχεια παρουσιάζεται η μέθοδος αξιολόγησης SWOT. Η μέθοδος εφαρμόζεται για τη συγκεκριμένη περιοχή μελέτης με σκοπό την ποιοτική αξιολόγηση των σεναρίων. Το αποτέλεσμα είναι η επιλογή του βέλτιστου σεναρίου για την περιοχή μελέτης. Στο έκτο κεφάλαιο προτείνονται μέτρα πολιτικής για την υλοποίηση του επιλεγέντος σεναρίου στην περιοχή του Δήμου Θηβαίων.