Η μετανευστική διαδικασία στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία: οι μετανάστες από τις χώρες του πρώην Σοβιετικού Μπλόκ στην Κυψέλη

Abstract

Το σύγχρονο φαινόμενο της μετανάστευσής των πληθυσμών και η εγκατάστασή τους σε διαφορετικά μέρη του κόσμου θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνδέεται με το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, ενώ πολλά σύγχρονα κράτη έχουν δημιουργηθεί από μετανάστες. Έλλειψη εργασίας, φτώχεια, πόλεμοι και πολιτικές καταδιώξεις δεν είναι παρά λίγες από τις αιτίες για τις οποίες εκατοντάδες εγκαταλείπουν την γενέτειρα τους ψάχνοντας ένα καλύτερο αύριο, ενώ δεν λείπουν και οι επεκτατικές πρακτικές διαφόρωων χωρών και, στις μέρες μας, οι μετακινήσεις επαγγελματιών στο πλαίσιο της διεθνούς αγοράς εργασίας. Η επανάσταση στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και της Πληροφορικής, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και των διαφόρων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, συνέβαλε στο «άνοιγμα» των πολιτιστικών συνόρων και συναλλαγών, καθώς και των στεγανών της μαζικής πληροφόρησης αναφορικά με τις ανισότητες της διαβίωσης ανάμεσα στις διάφορες χώρες και τον παγκόσμιο χάρτη των διαφαινόμενων ευκαιριών για βελτίωση των συνθηκών ζωής των φτωχών και καταπιεζομένων ανά τον κόσμο μαζών, γεγονός που οδήγησε στην ενίσχυση των μεταναστευτικών κυμάτων. Από την άλλη πλευρά, οι αποτυχίες της διαχείρισης των μεταναστευτικών διαδικασιών σε πολλές χώρες, όπως η Ελλάδα, η έλλειψη ορθολογικών και με φαντασία σχεδίων μεταναστευτικής πολιτικής, η ύπαρξη πολυάριθμων ρευμάτων μη ελεγχόμενης μετανάστευσης, τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργούνται και η αυξανόμενη ξενοφοβία απέναντι στους μετανάστες, χρήζουν νέων θεωρητικών προσεγγίσεων και τρόπων αντιμετώπισης, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, προϋποθέτουν μία βαθύτερη κατανόηση της ουσίας τόσο των ερμηνειών των διαφόρων μεταναστευτικών ρευμάτων όσο και των ιδιαίτερων προβλημάτων που ανακύπτουν κατά περίπτωση. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η αναγνώριση και ανάλυση των χαρακτηριστικών των μεταναστών που προέρχονται από τις χώρες του πρώην Σοβιετικού Μπλοκ και διαμένουν στην Κυψέλη, καθώς και η κατανόηση ορισμένων διαστάσεων της κοινωνικής ενσωμάτωσής τους στην περιοχή. Η διερεύνηση και κατανόηση των χαρακτηριστικών τους, της συμπεριφοράς τους, των πιθανών ιδιαιτεροτήτων και αλληλεπιδράσεών τους με τον κοινωνικό περίγυρο της περιοχής είναι δυνατόν να συμβάλουν στη διαμόρφωση αποτελεσματικής μεταναστευτικής πολιτικής και πιθανών κρατικών μεταρρυθμίσεων. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι, σε πρώτη φάση, η μελέτη του φαινομένου της μετανάστευσης, ιδιαίτερα δε της δυναμικής των σύγχρονων μεταναστευτικών συστημάτων, που θα βασίζεται τόσο στη διεθνή όσο και στην ελληνική βιβλιογραφική ανασκόπηση, με στόχο τη συμβολή στη θεωρητική κατανόηση του φαινομένου και την ανάδειξη νέων τρόπων προσέγγισης και αντιμετώπισής του. Το δεύτερο μέρος της εργασίας περιλαμβάνει την κυρίως έρευνα που εκπονήσαμε με στόχο τη μελέτη των διαδικασιών κοινωνικής ενσωμάτωσης μίας συγκεκριμένης ομάδας μεταναστών στο πλαίσιο του άμεσου οικιστικού και κοινωνικού περιβάλλοντος της γειτονιάς και της περιοχής στην οποία ζουν και αλληλεπιδρούν με την ιδιόμορφη σχέση τους ως μελών μίας τοπικής κοινότητας και πιο συγκεκριμένα, της Κυψέλης. Ένα από τα κριτήρια κατηγοριοποίησης των μεταναστών είναι και η χώρα προέλευσης, Στη συγκεκριμένη περίπτωση επιλέξαμε να επικεντρωθούμε στην κατηγορία των μεταναστών που προέρχονται από τις χώρες του λεγόμενου πρώην Σοβιετικού μπλοκ, η οποία δεν έχει μελετηθεί αρκετά, αποκλείοντας συγχρόνως κάποιες συγγενείς ομάδες, που έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και τυπική προσέγγιση από την υπάρχουσα νομοθεσία (όπως π.χ., οι ομογενείς και οι ρωσοπόντιοι), ώστε στη σύνθεση του πληθυσμού να διασφαλιστεί μία σχετική ομοιογένεια. Τα ερωτήματα της έρευνάς μας με τη μορφή της μελέτης περίπτωσης του συγκεκριμένου πληθυσμού αφορούν κυρίως σε ορισμένες βασικές πλευρές της ενσωμάτωσης του πληθυσμού αυτού στην τοπική κοινότητα, τη σύνθεσή του ως προς τα δημογραφικά, μορφωτικά και επαγγελματικά του χαρακτηριστικά, την οικονομική και κοινωνική του κατάσταση, τη σχέση του με τους εντόπιους της περιοχής και τα ιδιαίτερα προβλήματά του, όπως τα ίδια τα μέλη τα αντιλαμβάνονται και τα ιεραρχούν.

Migration of populations and their establishment in different parts of the world could be interpreted as the beginning of globalization as many modern states were created by immigrants. Lack of work, poverty, wars and political persecution are only few of the reasons why hundreds are leaving their birthplace looking for a better world. The revolution in telecommunications along with the global reach of the media led to a wealth of information about disparities in living conditions between rich and poor countries that “warm the impulse to migration”. Failures of the management of migration processes, the lack of a proper plan of immigration policy, many uncontrolled migration flows and growing xenophobia towards immigrants, requires new ways and new approaches of theoretical models and political practices based on deeper understanding of the migration. The purpose of this study was the identification and analysis of the characteristics of immigrants that originate from countries of the Former Soviet Union, and live in Kypseli. Understanding their characteristics, their behaviour and potential peculiarities, will help us to significantly shape state reforms. Methods Data on immigrants in Greece and Athens were based on the National Statistical Service of Greece. Based on two validated questionnaires, we created a new one by selecting the questions which were of greater interest and consistent with the aim of our study. The main objective was to provide the necessary tool of investigation to collect mostly qualitative and quantitative data. The qualitative research method was used (case study) to gather as much information as possible to understand further the behaviour of immigrants and the reasons behind this behaviour by means of semi-structured interviews in their own environment. The selection criteria for immigrants to participate in this survey were residency and country of origine (to be residents of Kypseli and the country of origin, tocome from countries of the former Soviet Union. Exclusion criteria were not to be expatriates and not to be from the Pontos region, as this group is a distinct population group with particular characteristics. The statistical analysis of quantitative data was the SPSS 17 while the qualitative data were analysed by the method of systematic construction of semantic categories. Results and discussion The main reasons for migration was due to high unemployment in their country, and difficult economic situations, however many want to return to their country of origin, although their stay in Greece brings considerable financial assistance to their families. Changing country, location of residency and job, due to their emigration, resulted in the degradation of their socioeconomic status. Labour problems include low salaries, difficulties in finding a job, poor working conditions, poor recognition of their qualifications and professional skills, and in particular the difficulty in communicating with their colleagues. The apartments of the immigrants are old buildings, badly preserved. They consider as a disadvantage of their residency in Kypseli the lack of green, being packed with people and the increased rate of crime. According to the respondents, the social level of the people in this area had deteriorated and this was due to the presence of “foreigners” and marginalized people, whom they would rather avoid (which shows that hierarchical social evaluation is a rather general tendency even among people who are in a vulnerable position themselves). The average household income is 1,500 Euros. Important is the fact that they have a higher than expected level of education and literacy. As for the distribution of the immigrant population by gender, the majority are women. Noteworthy is the fact that parents feel that schools do not meet the needs of their children while they believe that their children are being isolated. They lack of confidence in their communication with the existing NHS’ doctors. Regarding their entertainment, it is noted that they often hold friendly and family gatherings at the homes of relatives and friends in the same neighbourhood or in other municipalities of Athens, at least once per week. However, they rarely go to bars or restaurants, mainly due to their low income. The usual marginalization effects in the area have been avoided in their case due to their discrete presence and collective habits in their neibourghood. They also hold the view that their social image, as seen by the local people, is rather positive although they often feel they are treated as “foreigners”. Conclusions In order to improve their lives, there is a need for several state reforms regarding the immigration issues. These include improvement of the economic situation of the country, solving severe beaurocratic problems, upgrading their local environment, and, more importantly, changing peoples’ attitude towards immigrants. The analysis of the complex process of immigrant integration can only be based on collecting and interpreting a variety of official statistical data. However, promoting qualitative research regarding immigration issues could throw meaningful light to many problems related to the need for understanding particular immigrant groups, their role in the Greek society and economy, and their own personal experiences and views on life in Greece for the sake of social cohesion and well being in general.