Μεταλλεία και μαντεία στην αρχαιότητα: Συμβολή στην ιστορία της αρχαίας μεταλλείας

Abstract

Η μαντεία στην αρχαία Ελλάδα άσκησε έντονη επιρροή σε ποικίλες πτυχές της θρησκευτικής, κοινωνικής αλλά και οικονομικής ζωής. Σε αυτό το πλαίσιο διερευνάται η επίδραση των μάντεων και των μαντείων στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, από το στάδιο της εξόρυξης του μεταλλεύματος έως αυτό της εμπορικής προώθησης των προϊόντων των μεταλλοτεχνιτών. Η έρευνα στηρίζεται στις σχετικές μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων, οι οποίες επιβεβαιώνονται ως επί το πλείστον και από αρχαιολογικά ευρήματα. Τα γεγονότα στα οποία αυτές αναφέρονται είναι ταξινομημένα βάσει της χρονολογικής σειράς τους αλλά και του θέματός τους. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται η επιρροή της μαντείας κατά την Εποχή του Χαλκού, οπότε ανακαλύφθηκαν τα μέταλλα και ξεκίνησε η επεξεργασία τους. Οι μυθολογικές παραδόσεις για τις θεότητες της μεταλλουργίας περιέχουν συγκαλυμμένες πληροφορίες για την οργάνωση των πρώτων μεταλλουργών, τη θρησκευτική δομή των ομοτεχνιών τους αλλά και την άσκηση της μαντείας. Στο τέλος της Εποχής του Χαλκού σημειώθηκαν οι εκστρατείες και οι αποικισμοί των Μυκηναίων από τη μητροπολιτική Ελλάδα προς διάφορες περιοχές της Μεσογείου, όπως η Αργοναυτική και η Τρωική Εκστρατεία, οι αποικισμοί της Κύπρου και της Μιλήτου. Η σχέση αυτών των ανακατατάξεων με τα μέταλλα και η συμβολή της μαντείας είναι το αντικείμενο του δεύτερου κεφαλαίου. Το επόμενο κεφάλαιο αναφέρεται στη σχέση των μαντείων και των μάντεων με τη μεταλλεία κατά την Αρχαϊκή και την Κλασική Περίοδο. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις σχετικές φιλολογικές και αρχαιολογικές ενδείξεις από το Λαύριο, στα μολύβδινα ελάσματα από το μαντείο της Δωδώνης, καθώς και στην μαρτυρία του Ηροδότου για την προσφυγή των Σιφνίων στους Δελφούς, που συνδεόταν με την παραγωγή τους σε χρυσό και άργυρο. Στο τελευταίο κεφάλαιο εξετάζεται η σχέση της μαντείας με τη μεταλλουργία κατά την Αρχαϊκή και την Κλασική Περίοδο μέσα από τα ελάσματα της Δωδώνης και τη διήγηση του Ηροδότου για χρησμό των Δελφών που παρέπεμπε σε ένα σιδηρουργείο. Ως προς τη διάρθρωση του υλικού, επιχειρείται η διαστρωμάτωση των παρεχόμενων πληροφοριών. Στο κείμενο αναπτύσσεται το αντικείμενο της έρευνας, ενώ οι υποσημειώσεις είναι αναλυτικές για λόγους ολοκληρωμένης τεκμηρίωσης και χρηστικότητας. Οι άμεσες μαρτυρίες παρατίθενται στο κομμάτι των υποσημειώσεων, ενώ οι παράλληλες μαρτυρίες τίθενται ως αναφορές. Το σύνολο των χρησιμοποιούμενων πηγών, στο πρωτότυπο και σε μετάφραση του γράφοντος, συγκεντρώνεται στο Παράρτημα. Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι η μαντεία επηρέαζε σε μεγάλο βαθμό την παραγωγή μετάλλων έχοντας ρόλο υποστηρικτικό. Παρείχε δηλαδή το αίσθημα ασφάλειας στους ανθρώπους μέσω της θεϊκής εύνοιας ώστε να προχωρήσουν σε δύσκολα εγχειρήματα, χωρίς το ρίσκο να λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας.

Divination strongly influenced various aspects of religious, social and economic life of ancient Greece. In this framework, the involvement of oracles and seers in metal production is examined, from the stage of mining until the promotion of metalworkers’ final products. The research takes under consideration the relevant sources of ancient Greek writers, which, in most cases, are approved by archaeological finds. The facts which these testimonies refer to are arranged in chronological order and according to their subject. The first chapter discusses the role of divination in the Bronze Age, when man discovered metals and metal processing. Mythological traditions about the deities of metallurgy contain implications of the prehistoric metallurgists’ forming professional associations under the aegis of religion, where they also exercised divination. The end of the Bronze Age was the era of Mycenaean expeditions and colonization from the Greek mainland to several destinations in the Mediterranean region. The Argonauts’ Expedition, the Trojan War as well as the colonization of Cyprus and Miletus are the most typical examples. The relation of those historical events to metals trade and the role that divination played is the topic of the second chapter. The next chapter is dedicated to the influence of oracles and seers in mining production of the Archaic and Classical Period. It is shed light on the relevant philological and archaeological evidences from Laurion, on the lead tablets from the oracle of Dodona and on the testimony of Herodotus about the Siphnians’ refuge to Delphi about the production in gold and silver of their island. The last chapter is about metallurgy and the role of divination during the Archaic and Classical Period, according to the Dodona lead tablets and the Herodotus’ narration for an oracle from Delphi referring to a smithy. Concerning the structure of the dissertation, it is divided into two levels: the body text as well as the footnotes. The first level serves the purposes of the analysis of the main subject, whereas the second contains in detail references to particular subjects as supportive documentation. The ancient sources exactly on the subject of the dissertation are quoted in the footnotes. Secondary but useful extracts of ancient writers and inscriptions are cited in the footnotes. All the sources are collected in the Appendix and translated by the writer. To sum up, a general conclusion that can be inferred from the present research is that divination had an effect on ancient metal production. Its role was supportive, as the diviner could guarantee god’s protection to risky business, which could give the sense of eliminating the risks of each stage of production.