Διερεύνηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της μοναστηριακής περιουσίας της Κρήτης. Εφαρμογή: Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας - Σταυρός Χανίων

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι: «Διερεύνηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της μοναστηριακής περιουσίας της Κρήτης». Η συγκεκριμένη εργασία έχει ως στόχο την κατανόηση των θεσμών της τοπικής Εκκλησίας της Κρήτης, καθώς το καθεστώς που τη διέπει είναι μοναδικό ως προς τις ιδιομορφίες του μεταξύ των άλλων τοπικών Εκκλησιών. Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο ‘’Εισαγωγή’’ δίνεται ο ορισμός της εκκλησιαστικής περιουσίας και συγχρόνως γίνεται αναφορά στην ανάγκη σχηματισμού της από τα πρώτα έτη της ιδρύσεώς της. Ειδικότερα, αναφέρονται οι τρόποι απόκτησης, εξασφάλισης και η ανάγκη διοίκησης και διαχείρισης της ακίνητης μοναστηριακής περιουσίας της Εκκλησίας Κρήτης. Τέλος, αναλύεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς με αναφορά στους πρωτότυπους τρόπους κτήσης κυριότητας της ακίνητης μοναστηριακής περιουσίας, και η εξασφάλιση των περιουσιακών στοιχείων των πιστών με τις αφιερώσεις τους προς την Εκκλησία με τη μετατροπή των κτημάτων τους σε ‘’βακουφικά’’. Στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο ‘’Ιστορική διαμόρφωση της Εκκλησίας Κρήτης’’ γίνεται ιστορική αναδρομή στην Εκκλησία της Κρήτης μετά από σύντομη αναφορά στη διαμόρφωση και ίδρυση των πέντε αυτόνομων και αυτοκέφαλων Εκκλησιών που αποτελούν την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πορεία ίδρυσης της Εκκλησίας Κρήτης, καθώς η ιστορία του νησιού επηρεάστηκε άμεσα από τις μακροχρόνιες υποταγές του στους διάφορους κατακτητές. Στο τρίτο κεφάλαιο με τίτλο ‘’Η ιστορία των ορθόδοξων μοναστηριών της Κρήτης’’ γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ιστορία των κρητικών μοναστηριών, στις σχέσεις της Εκκλησίας Κρήτης με τον Οικουμενικό Θρόνο και το ρόλο που έπαιξαν τα μοναστήρια στην εξέλιξη της πολιτικής και εκκλησιαστικής ιστορίας του νησιού. Στο ίδιο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα μοναστήρια της Κρήτης κατά τον Κρητικό Πόλεμο (1645-1669), οι περιουσίες και ο τρόπος εκμετάλλευσής τους καθώς και οι τρεις απογραφές. Κατά την περίοδο αυτή γίνονται συνεχείς αναφορές στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας, ως ένα από τα πλουσιότερα και μεγαλύτερα μοναστήρια της Κρήτης. Ακολουθεί περιγραφή του κτιριακού συγκροτήματος της μονής και αναλυτικότερα πώς διαμορφώθηκε η περιουσία της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδας μέχρι σήμερα. Στο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο ‘’Το νομοθετικό πλαίσιο της Εκκλησίας Κρήτης’’ αναλύεται το νομικό καθεστώς που διέπει την Εκκλησία Κρήτης, ο ιδιαίτερος βαθμός εξάρτησής της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το πέρασμά της από το καθεστώς αυτονομίας σε ημιαυτόνομη. Στο ίδιο κεφάλαιο αναλύονται οι προσπάθειες ρύθμισης θεμάτων σχετικών με τη μοναστηριακή περιουσία της Κρήτης και οι δυσκολίες αντιμετώπισης αυτών. Πέμπτο κεφάλαιο με τίτλο ‘’Μοναστηριακή Περιουσία - Κτηματολόγιο’’. Ιδιαίτερη έκταση στο κεφάλαιο αυτό καταλαμβάνει η μελέτη του καθεστώτος διοίκησης και διαχείρισης της ακίνητης μοναστηριακής περιουσίας της Εκκλησίας Κρήτης σήμερα. Σχετικά, αναλύονται όχι μόνο οι πολυάριθμες διατάξεις του Καταστατικού Νόμου 4149/1961 αλλά και όσες του νόμου 1700/1987 αφορούν στην Εκκλησία Κρήτης με στόχο να διαπιστωθεί τι τελικά ισχύει. Στο ίδιο κεφάλαιο αναλύονται οι σχέσεις Ελληνικής Πολιτείας και ημιαυτόνομης Εκκλησίας Κρήτης που αφορούν στην οργάνωση και λειτουργία των μονών, καθώς και το σύστημα απονομής δικαιοσύνης στην Εκκλησία Κρήτης το οποίο δε διαφέρει πολύ εκείνου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τέλος, γίνεται αναφορά στην ανάγκη εφαρμογής του Κτηματολογίου, καθώς η έλλειψή του καθιστά απρόσφορη την όποια προσπάθεια ακριβούς υπολογισμού της ακίνητης μοναστηριακής περιουσίας, και οι εκκλησιαστικές ιδιοκτησίες παραμένουν απροσδιόριστες. Στο έκτο κεφάλαιο με τίτλο ‘’Εφαρμογή: Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας – ‘’Σταυρός’’ Χανίων’’ διερευνάται το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδας. Η μελέτη επικεντρώνεται σε μία συγκεκριμένη έκταση που εμπίπτει στην κυριότητα της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδας, στην περιοχή Σταυρού Χανίων, της οποίας η περίπτωση είναι ιδιόμορφη. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο ιδιοκτησιακό καθεστώς και χρήσεις γης της έκτασης, που πραγματοποιήθηκε με τη μελέτη στοιχείων και αεροφωτογραφιών. Το ιστορικό της περιοχής παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς η έκταση καταλήφθηκε από κατοίκους της περιοχής, ενόσω ήταν διεκδικούμενη και αποτελούσε για πολλά έτη αντικείμενο δικαστικών διενέξεων. Στο έβδομο κεφάλαιο με τίτλο: ‘’Συμπεράσματα’’ αναφέρονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή και ανάγονται σε γενικότερο επίπεδο. Γίνονται αναφορές στη μοναστηριακή και εκκλησιαστική περιουσία, στις ιδιαιτερότητες της Κρήτης και προβάλλεται η συμβολή του Κτηματολογίου σε περιπτώσεις διακατεχόμενων εκτάσεων.

This study, entitled: “Investigation of the Monastic Land Property in Crete”, aims at investigating the institutional regime of the land property of the Church of Crete, presenting several unique characteristics compared to the Church of Greece. Basic terms and definitions of the ecclesiastic property are given in the first chapter entitled “Introduction”. Moreover conventional methods of acquiring monastic land property are described along with offers and donations of land properties by the faithful turned into monastic land (“vakoufika”), in order to be protected from the Turks. In the second chapter entitled “'Historical Formation of the Church of Crete”, a historical overview of the Church of Crete is presented, through its long lasting creation of the five autonomous and autocephalous parts of the Orthodox East Church. In the third chapter entitled “The History of the Orthodox Monasteries of Crete” a brief reference to the properties of Cretan monasteries and the way of their exploitation during the Battle of Crete (1645-1669) is presented. More precisely the Holy Monastery of Agia Triada and its property formation are given during this time period. In the fourth chapter entitled “The Legal Framework of the Church of Crete” the legal status that governs the Church of Crete is presented, along with the attempts to regulate the monastic property in Crete and the difficulties of addressing this issue are analyzed. Fifth chapter entitled “Monastic Property - Cadastre”. This chapter deals at a great extent with the study of the present administration and management of the monastic real estate property of the Church of Crete. In the same chapter, the relations between the Greek State and the semi-autonomous Church of Crete are also analyzed which are related to the monasteries’ organization and operation. Finally, a reference to the necessity of enforcing the Hellenic Cadastre is provided, a lack which complicates any attempt of precisely calculating the extent of the monastic real estate property. In the sixth chapter entitled “Implementation: Holy Monastery of Agia Triada–“Stavros” Chania” the ownership status of the Monastery of Agia Triada is investigated. The study focuses on a particular area within the property of Agia Triada, in the area Stavros in Chania, a case presenting several peculiarities. Special reference on the ownership status is provided by the use of data and aerial photos concerning the study area. The history of the area is of particular interest, since the land was illegally occupied by residents, while at the same time was contested and subjected to litigation. In the seventh and last chapter entitled “Conclusions”', conclusions arising from the study area are reported and further generalised. Data on the monastery and church property are also provided, with special reference on the characteristics of Crete. Finally, the contribution of the Hellenic Cadastre in this process is emphasised.