Χρήσεις Πολιτισμού σε Αποβιομηχανοποιημένες Αστικές Περιοχές: Το Παράδειγμα της Οδού Πειραιώς

Abstract

Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ο ρόλος της οδού Πειραιώς επαναπροσδιορίζεται. Ο παραδοσιακός βιομηχανικός άξονας της Αθήνας, μέσα από μια ακολουθία διαδικασιών, που συμπυκνώνεται στο σχήμα αποβιομηχάνιση – υποβάθμιση – ανάπλαση, τείνει να μετασχηματιστεί σε υπερτοπικό πόλο πολιτισμού, αναψυχής και εμπορίου. Ο δρόμος συγκεντρώνει, σήμερα, αρκετά ανομοιογενή χαρακτηριστικά, γεγονός που οφείλεται κυρίως στο διαφορετικό βαθμό και τρόπο που έχουν επιδράσει οι νέες τάσεις ανάπτυξης στις διάφορες περιοχές που διατρέχει. Η παρούσα εργασία επικεντρώνει στο μέσο τμήμα της οδού, όπου χωροθετείται η βιομηχανική ζώνη του Μοσχάτου, περιοχή που μπορεί να θεωρηθεί ως η περισσότερο υποβαθμισμένη από αυτές που αναπτύσσονται εκατέρωθεν του άξονα. Μέσα από την ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών της περιοχής, επιδιώκεται να διερευνηθεί το πώς οι τάσεις μετασχηματισμού της Πειραιώς έχουν επηρεάσει, ή είναι δυνατό μελλοντικά να επηρεάσουν, το συγκεκριμένο τμήμα. Ωστόσο, οι αλλαγές που συντελούνται στην οδό Πειραιώς δεν είναι τυχαίες, αλλά προωθούνται μέσω κρατικών παρεμβάσεων και υποστηρίζονται από συγκεκριμένα «πλεονεκτήματα» της οδού, που έχουν προσελκύσει το δημόσιο και ιδιωτικό επενδυτικό ενδιαφέρον. Επιπλέον, μπορούν να ενταχθούν στις διεθνείς τάσεις επανάχρησης βιομηχανικών περιοχών, με χωροθέτηση σε αυτές δραστηριοτήτων πολιτισμού και αναψυχής. Ειδικότερα, η ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, ενταγμένη σε προγράμματα ανάπλασης αποβιομηχανοποιημένων αστικών τμημάτων, έχει αναδειχθεί σε μια από τις βασικότερες πρακτικές αναβάθμισης των ενδοαστικών περιοχών, σε μεγάλες αλλά και σε μικρότερες ευρωπαϊκές πόλεις. Το φαινόμενο αυτό, μέσω της κοινωνικοχωρικής διαλεκτικής, συνδέεται με σημαντικούς μετασχηματισμούς που συντελούνται στις δυτικές κοινωνίες, κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Πρόκειται για αλλαγές που αποτυπώνονται στο σύνολο της κουλτούρας και της καθημερινότητας, και έχουν εισάγει στη θεωρητική συζήτηση έννοιες όπως φορντισμός / μεταφορντισμός, μοντερνισμός / μεταμοντερνισμός, νεωτερικότητα / μετανεωτερικότητα και βιομηχανική / μεταβιομηχανική κοινωνία. Σε αυτό το πλαίσιο, το εξεταζόμενο τμήμα προσεγγίζεται διαδοχικά. Αρχικά γίνεται μια περιγραφή της διεθνούς συγκυρίας, η οποία και αποτελεί τη θεωρητική αφετηρία της ανάλυσης. Κατόπιν διερευνάται ο βαθμός σύγκλισης της Αθηναϊκής πραγματικότητας με τη διεθνή εμπειρία, ώστε να αναδειχθούν οι συσχετισμοί μεταξύ των τάσεων μετασχηματισμού της οδού Πειραιώς με ευρύτερα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά φαινόμενα και τελικά να προκύψουν κάποιες διαπιστώσεις για την προοπτική εξέλιξης της εξεταζόμενης περιοχής.

The role of Pireos street has been redefined the last fifteen years. The traditional industrial hub of Athens, through a succession of procedures that are compressed into the form of deindustrialization – degrading – renewal – tends to be reformed into a super-regional pole of culture, leisure and commerce. The Street today is comprised of several motley characteristics, due mainly to the different rate and manner that the new trends of development have influenced the different regions that it goes through. This project focuses on the middle part of the street, where the industrial zone of Moschato is located- an area that can be considered as the most downgraded of the ones that exist on both sides of the street axis. Through the analysis of the basic characteristics of the area, it is aimed to be investigated how the reform tendencies of Pireos street have affected, or is possible to affect this specific section in the future. However, the changes that are taking place on Pireos street are not accidental; they are being promoted by public sector interventions and supported by particular “advantages” of the street that have lured public and private interest on investment. Furthermore, they can be placed among global tendencies of reusing industrial areas, by establishing cultural and leisure activities there. In particular, the growth of cultural activities, as part of urban regeneration of de-industrialized urban areas, has become one of the basic policies of upgrading urban areas in both big and small European cities. This phenomenon, through the socio-spatial dialectics, is linked to the crucial reforms that are taking place in western societies during the second half of the 20th century. These are changes that are being imprinted on culture and everyday life as a whole and have inserted into the theoretical discussion terms such as fordism/ post-fordism, modernism/ post-modernism, modernity/post-modernity and industrial/ post-industrial society. In this context, the section to be examined is approached incrementally. At first, there is a description of the international situation, which is the theoretical starting point of analysis. After that, there is an investigation on the convergence of the Athenian reality with international experience to highlight the correlations between trends to transform Pireos street into a place that would have broader economic, social, political and cultural phenomena, and eventually result in some findings about the dynamics of the area in question.