Η αρχιτεκτονική δημιουργία στην ύπαιθρο χώρα Χίου ως αποτύπωμα των παραγωγικών δομών της γενουατικής κυριαρχίας

Abstract

Η εγκατάσταση των Γενουατών στη Χίο σήμαινε τη μετάβαση από το Βυζαντινό φεουδαλικό σύστημα σε ένα νέο μοντέλο κεφαλαιοκρατικής κυριαρχίας που είχαν αναπτύξει οι πόλεις κράτη της Ιταλίας. Την αρχικά τυχοδιωκτική κατάκτηση, διαδέχτηκε μια επιτυχημένη κυριαρχία δύο αιώνων και η μέγιστη οικονομική εκμετάλλευση των πόρων του νησιού. Η διαφοροποίηση της στρατηγικής που επέλεξαν, βασίστηκε σε μια προσεκτική αξιολόγηση της προϋπάρχουσας κατάστασης και των παραγωγικών δυνατοτήτων των επιμέρους περιοχών. Διατήρησαν ή εξέλιξαν την τοπική παράδοση, στο βαθμό που αυτό εξυπηρετούσε τα οικονομικά τους συμφέροντα και τον τρόπο ζωής τους, ενώ δεν δίστασαν να προβούν σε ριζικές τομές με το βυζαντινό παρελθόν. Έτσι, στην ύπαιθρο χώρα διαμορφώθηκαν τρία είδη χωρικών τομών με βάση τρία διακριτά συστήματα οργάνωσης και εκμετάλλευσης της αγροτικής παραγωγής. Στον Κάμπο, η καινοτόμα Γενουατική οικονομική δραστηριότητα παραλαμβάνει τη Βυζαντινή παράδοση για να δημιουργήσει τον επίγειο παράδεισο μιας ευημερούσας αποικιακής κοινωνίας. Οι νέες, εξαιρετικά απλόχωρες, μεγαλοπρεπείς όσο και παραγωγικές, δομές αντανακλούν τον αστικό τρόπο ζωής, την ασφάλεια, την πολυτέλεια και το γόητρο της άρχουσας τάξης. Στα Μαστιχοχώρια ο κατακτητής συγκεντρώνει τον ντόπιο αγροτικό πληθυσμό σε οχυρούς, κλειστούς, ασφυκτικά δομημένους οικισμούς με στόχο να επιβάλλει τον απόλυτο έλεγχο στην παραγωγή και να εξασφαλίσει την επικαρπία του μονοπωλιακού προϊόντος της μαστίχας. Το δαιδαλώδες του ιστού και η πολυπλοκότητα των δομών αποδίδεται αυτονόητα στην υποχρεωτική διαβίωση του πληθυσμού μέσα σε κλειστά, αδιαπραγμάτευτα όρια αλλά και στην ανάγκη αυτοπροστασίας του από επιδρομές. Οι νέοι οικοδομικοί τρόποι που εισάγονται, εξυπηρετούν τελικά την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και την στέρηση της ελευθερίας τους εργατικού πληθυσμού. Η ενιαία αρχιτεκτονική έκφραση, χωρίς διακυμάνσεις άνεσης ή πολυτέλειας, προκύπτει από την ταξική ομοιoγένεια του ελεγχόμενου πληθυσμού. Στα Βορειόχωρα η γενουατική κυριαρχία περιορίζεται στην εγκατάσταση ιδιωτών αποίκων-τοποτηρητών και τον έλεγχο των διοικητικών και στρατηγικών θέσεων. Η ομαλή εξέλιξη των οικισμών στις παλιές βυζαντινές τους θέσεις και η απουσία ριζικών τομών στην εξέλιξη του ιστού και της αρχιτεκτονικής τους, αποδίδεται στην αβίαστη συνέχεια.

The settling of the Genoese in Chios signified the transition from the Byzantine feudal system to a new model of capitalist domination which had been developed in the Italian city-states. A successful domination for two centuries and the relevant major economic exploitation of the resources in the island succeeded the initial adventurous conquest. This change in their strategy of domination was the result of a careful assessment of existing conditions and the productive potential of the island’s regions. The Genoese preserved or developed the local tradition, insofar as it served their economic interests and their lifestyle, and did not hesitate to break ties with the Byzantine past. Three types of regional entities were created in the countryside as a result of three distinct systems of organizing and operating the agricultural production sector. In Kampos, the Genoese’s innovative economic activity endorses the Byzantine tradition in the creation of a paradise of a prosperous colonial society. The new, extremely spacious surroundings, grandiose and productive structures reflect the urban lifestyle, safety, luxury and prestige of the ruling class. In Mastihohoria the conqueror gathers the local rural population into fortified, enclosed tightly structured settlements in order to impose total production control and secure the monopoly of mastic. A population living within closed, non-negotiable boundaries dictated also by the need to protect themselves from attacks resulted in complex and multifaceted social structures. The new building structures lead ultimately to degrading the quality of life and restricted the working population. Class homogeneity, characteristic of living within these restricted areas may be said to be the other side of a single architectural expression with no signs of comfort or luxury. In Voreiochora the Genoese domination was limited to installing of single settlers-colonial representatives and to controlling of administrative and strategic locations. The orderly development of settlements at the old Byzantine positions and the absence of radical cuts in the evolution of the settlement web and its architecture are assigned to the effortless continuity of agricultural production and the simple lifestyle of the residents, but mainly the terrain.