Με τα μάτια στη Δύση και το πνεύμα στον τόπο: το παράδειγμα του Wang Shu

Abstract

Αφορμή για τη διάλεξη αποτέλεσε το ταξίδι μας στην Κίνα πριν από περίπου ένα χρόνο. Στο ταξίδι αυτό ήρθαμε σε επαφή με ένα διαφορετικό πολιτισμό και παρακολουθήσαμε από κοντά τις ριζικές αλλαγές που συμβαίνουν στη μακρινή αυτή χώρα. Το παράδειγμα της Κίνας, της χώρας που θυσιάζει τα πάντα στο βωμό του εκσυγχρονισμού, φάνταζε στα μάτια μας ως ιδανικό για να προβληματιστούμε με τους όρους του τοπικισμού, της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και της παράδοσης. Ένας προβληματισμός που αποτέλεσε και την κεντρική ιδέα της διάλεξης που θα παρακολουθήσετε. H Κίνα, μια χώρα της οποίας ο πληθυσμός είναι ίσος με αυτόν της Ευρώπης και της Αμερικής μαζί, έχει έρθει στο προσκήνιο της παγκόσμιας σκηνής. Όλοι αναφέρονται στο παράδειγμα της Κίνας, στη μεγάλη οικονομική της δύναμη και στις ραγδαίες εξελίξεις των τελευταίων 30 ετών. Μέσα στο ντελίριο όμως, μιας κουλτούρας παγκοσμιοποιημένης και μιας οικονομίας ισχυρής όσο ποτέ άλλοτε, πώς είναι δυνατόν να εκτιμηθούν οι παραδόσεις και οι αξίες που συνδέονται με τον τόπο αυτό; Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, η Κίνα έχει μετατραπεί σε ένα παράδειγμα «ταχύτατης αστικοποίησης», τα αποτελέσματα της οποίας διαφαίνονται στις βίαιες μεταλλαγές των τοπίων, των πόλεων και των υποδομών. Παρά την τεράστια οικονομική ανάπτυξη όμως, η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου παρουσιάζει κρίση πολιτιστικής ταυτότητας. Η Κίνα έπρεπε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα- οικονομικά, πολιτιστικά, κοινωνικά- προκειμένου να ανταπεξέλθει στο ρόλο της ως παγκόσμια υπερδύναμη. Μέσα σε αυτά τα δεδομένα φυσικό επακόλουθο ήταν και η στροφή του ενδιαφέροντος στην αρχιτεκτονική διαδικασία, η ανάπτυξη της οποίας συνδέεται άμεσα με την έννοια του εκσυγχρονισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρούμε μία εξαπλωμένη αγωνία των αρχιτεκτόνων που έχει να κάνει περισσότερο με την έλλειψη τοπικού ιδιώματος. Το πνεύμα που επικρατεί τελικά είναι ένα αμάγαλμα της κομμουνιστικής κληρονομιάς, η οποία αποτελεί απομεινάρι της προηγούμενης κατάστασης, ανεμειγμένη με τη μοντέρνα Δυτική γλώσσα και τα στερεότυπα και προκαταλήψεις που συνθέτουν τη σύγχρονη «κινεζικότητα». Παρατηρήσαμε πως ο χώρος της Κινέζικης μεγαλούπολης αναπτύσσεται συνεχώς γύρω από αντιθέσεις. Αντιθέσεις ανάμεσα στο μικρό και το μεγάλο, στο χαμηλό και το ψηλό, στο παραδοσιακό και το σύγχρονο, στο ευτελές και το πολυτελές, στη σκιά και το φως, στη σιωπή και την εκκωφαντική φασαρία. Οι αντιθέσεις αυτές είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των κινέζικων πόλεων, οι περισσότερες των οποίων πάσχουν από μία εσωτερική παθογένεια επιβολής της μεγάλης κλίμακας και απώλειας του μέτρου που οδηγούν σε τεράστιες ανισότητες. Η απονομή του βραβείου Pritzker στον άγνωστο μέχρι τότε άγνωστο αρχιτέκτονα Wang Shu επανέφερε στην επιφάνεια το θέμα της σύνδεσης της σύγχρονης αρχιτεκτονικής με την παράδοση και τον τόπο. Το ταξίδι μας στην Κίνα αποτέλεσε την αφορμή ενώ η βράβευση αυτή την αρχή του προβληματισμού μας, που συνοψίζεται στα ακόλουθα ερωτήματα. Μπορούμε να προσεγγίσουμε την Κίνα ως τόπο με όρους τοπικισμού, όρους δηλαδή που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη; Υπάρχει σύνδεση της παραδοσιακής κινέζικης αρχιτεκτονικής με τη σύγχρονη; Με ποιο τρόπο ο Wang Shu χρησιμοποιεί την ιστορία, την παράδοση και τα χαρακτηριστικά του τόπου στο έργο του; Η επίσκεψη στο υλοποιημένο έργο του αρχιτέκτονα και η βιωματική μας εμπειρία με το χώρο, μας βοήθησε να προσεγγίσουμε τα παραπάνω ερωτήματα. Ο τρόπος προσέγγισης, όμως, ενός τόσο μακρινού και διαφορετικού πολιτισμού με δυτικά μάτια ελλοχεύει κινδύνους. Ποιον ‘’κινέζικο’’ τόπο καλούμαστε να ανακαλύψουμε, ποια η ιστορία του και ποια η φιλοσοφία των ανθρώπων που κατοικούν και κτίζουν σε αυτόν;

Reason for this lecture constituted our travel in Chine one year ago. In this trip we came in contact with a different culture and we watched closely the radical changes that happen in this country. The example of Chine, a country that sacrifices everything in the sake of modernization, seemed to us as an ideal one, in order to think about terms such as regionalism, contemporary architecture and tradition. China, a country which the population is almost equal with that of Europe and America together, has come to the forefront of world stage. Everyone refers to China and talks about her great economic and the rapid development of the last 30 years. However, in the delirium of a globalized culture and also a powerful economy as never before, how is it possible to appreciate the traditions and values related to this place? It is an undeniable fact that the last three decades, China has turned into an example of "rapid urbanization", the result of which emerge in the violent transformations of landscapes, cities and infrastructures. Despite the enormous economic development, the biggest country of world, suffers from a cultural identity crisis. China has had to adapt to new circumstances -economic, cultural, and social -in order to succeed in its role as a global superpower. So, with these data we can understand how normally was the turn of interest in the architecture process which is directly linked with the concept of modernization. In this context, we notice that there is a widespread anxiety of architects that has more to do with the lack of local idioms. The spirit that prevails finally is an amalgam of communist heritage, which is a remnant of the previous situation , mixed with modern Western language and stereotypes and consist what we called modern "chinesity ". We observed that Chinese megacities grow continuously around contrasts. Contrasts between small and big, low and high, traditional and modern, paltry and luxury, shadow and light, silence and deafening noise. These contrasts are characteristic of Chinese cities, most of which suffer from an internal enforcement pathogenesis of imposition of big scale and loss of meter that leads to enormous inequalities. The 2012 Pritzker Price Award given to the "unknown" Wang Shu , brought back to the surface the issue of the connection of contemporary architecture with tradition. So, the questions that arising are the following: Can we approach China as place with terms of regionalism, terms which developed in Europe? Does traditional Chinese architecture connects to the contemporary one? How does Wang Shu uses the history , tradition and features of the place he work ? Our visit to Wang Shu's projects and our experiential experience with space, helped us to approach these questions. The approach, however, such a distant and different culture with western eyes lurking dangers. Which '' Chinese'' place we are supposed to discover and what is the history and the philosophy of people who live and build there?