Αναγνώσεις του υλικού κόσμου της Ελλάδος του 19ου αιώνα μέσα από γαλλικές και γαλλόφωνες πηγές

Abstract

Η προσπάθεια ανάπτυξης του υλικού κόσμου της Ελλάδας αποτελεί κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα τη βασικότερη ίσως παράμετρο στην πρώτη απόπειρα συγκρότησης νεωτερικού εθνικού κράτους στο χώρο της Βαλκανικής και της Ανατολικής Μεσογείου. Το ενδιαφέρον μας εντοπίζεται στην εξ αντικειμένου σημαντική πρώτη πεντηκονταετία του μικρού βασιλείου που διακρίνεται άλλωστε αρκετά σαφώς από την τρικουπική περίοδο που την ακολουθεί. Ο υλικός αυτός κόσμος γίνεται αντιληπτός στην εργασία μας με τη διασταλτική του σημασία. Οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι, η παραγωγή, η οικονομία και οι μεταφορές μας απασχολούν ιδιαίτερα. Ταυτόχρονα όμως, κι εκτός του κεντρικού σημασίας ζητήματος της τεχνογνωσίας, επιμέρους πτυχές κοινωνιολογικές, γεωγραφικές, πολιτικές, ιδεολογικές ακόμα κι ανθρωπολογικές διαπλέκονται στενά, καθορίζουν και καθορίζονται από την ανάπτυξη του υλικού κόσμου της χώρας κι έτσι τίθενται υπό εξέταση. Ο ευρωπαϊκός παράγοντας αποτελεί τη δεύτερη κεντρική παράμετρο της εργασίας μας. Η νεωτερική Ευρώπη της Βιομηχανικής Επανάστασης και του πολιτισμού της προόδου καθηλώνει το βλέμμα των Ελλήνων κι επηρεάζει ταυτόχρονα καθοριστικά την πραγματικότητα του βασιλείου. Οι ευρωπαϊκές αναγνώσεις του ελληνικού υλικού κόσμου έχουν έτσι τη δικιά τους αυτοτελή σημασία. Στο πλαίσιο του ενδιαφέροντος μας για τον τρόπο που αναγιγνώσκεται ο υλικός κόσμος της χώρας από τους σύγχρονούς της Ευρωπαίους, επιλέξαμε να προσανατολιστούμε στη μελέτη πηγών σύγχρονων της μελετώμενης περιόδου. Με δεδομένη τη χρήση, κατά το 19ο αιώνα, της γαλλικής σαν διεθνούς πολιτισμικής κι επιστημονικής γλώσσας, επιλέξαμε επίσης στην εργασία μας να ασχοληθούμε με μια σειρά που περιλαμβάνει κάποιες από τις σημαντικότερες γαλλικές και γαλλόφωνες πηγές της περιόδου. Πρόκειται για δύο εκθέσεις της γαλλικής Πρεσβείας στην Αθήνα για τα έτη 1833-1838, την οικονομική κυρίως μελέτη του Casimir Leconte (1847), το μοναδικό βιβλίο του Πέτρου Μωραϊτίνη (1877) που καλύπτει το σύνολο σχεδόν των πτυχών της ελληνικής πραγματικότητας και μια σειρά δευτερευουσών πηγών. Μετά την εισαγωγή, στα επόμενα τέσσερα κεφάλαια επιχειρούμε μια ευσύνοπτη παρουσίαση του περιεχομένου τους προσπαθώντας να αναδείξουμε τις βασικότερες τόσο πληροφορίες όσο και απόψεις των συγγραφέων τους σχετικά με την κατάσταση και το μέλλον του υλικού κόσμου της χώρας. Στο κεφάλαιο, τέλος, των συμπερασμάτων διαπραγματευόμαστε συγκριτικά τις πηγές μας και επιχειρώντας με προσοχή να σχηματοποιήσουμε τις αναγνώσεις των συγγραφέων τους.

The development effort of the material world of Greece during the 19th century, constitute probably the most important parameter of the first attempt for establishment of a modern nation-state in the region of the Balkans and the Eastern Mediterranean Sea. Our interest lies on the first fifty-year period of the small kingdom, definitely a critical period which is besides clearly distinguished from the Trikoupian period that followed. This material world is conceived in our essay in its ample sense. It certainly deals with resources, production, economy and transport. At the same time and except for the important issue of know how, particular aspects, such as sociological, geographical, political, ideological, even anthropological ones are closely inter-weaved, define and are defined by the development of the material world and thus they are being treated. The European factor is the second main parameter for our essay. Modern Europe of the Industrial Revolution and culture of progress draws the attention of Greeks and influences at the same time decidedly the state of affairs of the kingdom. Thus the European reading of Greek material world have its particular importance. Within the frame of our interest in the way of reading the material world by the Europeans of that time, we chose to orientate towards the study of contemporary sources. Considering the use, during the 19th century, of the French language as the cultural and scientific one, we similarly chose to work on a set including some of the most important French and Francophone sources of the period. It concerns two reports of the French Embassy in Athens for the years 1833-1838, the primarily economic study of Casimir Leconte (1847), the only book of Pierre Moraitinis (1877) which covers most aspects of Greek reality and a set of auxiliary sources. In the four chapters that follow the introduction, we try a concise presentation of their content by trying to highlight both the principal information and opinions of their authors about the status and future of the material world of the country. Finally, in the conclusion chapter, we are treating comparatively our sources trying to carefully schematize the readings of the authors.