Η προβληματική των συμβάσεων παραχώρησης ελληνικών αυτοκινητοδρόμων

Abstract

Η παρούσα Διπλωματική Εργασία πραγματεύεται την προβληματική των έργων αυτοκινητοδρόμων που υλοποιούνται με συμβάσεις παραχώρησης στην χώρα μας. Η εργασία βασίζεται σε συλλογή στοιχείων από βιβλιογραφικές πηγές αλλά και σε πρωτογενή έρευνα.

Μετά από σύντομη αναδρομή της ιστορικής εξέλιξης των συμβάσεων παραχώρησης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αναλύεται το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο σε κοινοτικό και ελληνικό επίπεδο και παρουσιάζεται η εφαρμογή συμβάσεων παραχώρησης σε έργα στην Ευρώπη, περιλαμβανομένων των έργων Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών.

Ακολουθεί η εξέταση των πέντε έργων παραχώρησης αυτοκινητοδρόμων που είναι σε εξέλιξη στη χώρα μας. Περιγράφονται οι διαγωνιστικές διαδικασίες, οι δομές και οι όροι των συμβάσεων παραχώρησης με έμφαση στο συμβατικό αντικείμενο, τη περίοδο παραχώρηση, τις πηγές χρηματοδότησης, τα φορολογικά θέματα, τις αποζημιώσεις, τη λειτουργία και εκμετάλλευση του έργου, το χρηματοοικονομικό μοντέλο και την πολιτική διοδίων.

Στη συνέχεια αναδεικνύονται τα προβλήματα των συμβάσεων παραχώρησης και διερευνώνται πιθανές λύσεις για την υπέρβασή τους. Τα σημαντικότερα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως σε καθυστερήσεις λόγω απαλλοτριώσεων, περιβαλλοντικών εγκρίσεων και αρχαιολογικών ερευνών αλλά και σε προβλήματα χρηματοδότησης των έργων στη σημερινή οικονομική συγκυρία. Τα τελευταία συνδέονται άμεσα και με την ακολουθούμενη πολιτική διοδίων.

Τέλος, καταγράφονται συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση και διατυπώνονται ερωτήματα και προτάσεις προς την κατεύθυνση περιορισμού και επίλυσης των προβλημάτων των υφιστάμενων έργων παραχώρησης. Κάποια από τα συμπεράσματα αυτά θα μπορούσαν να εξεταστούν στην προετοιμασία νέων έργων παραχώρησης. Για το μείζον συμβατικό ζήτημα των απαλλοτριώσεων, που εμπίπτει στην ευθύνη του Δημοσίου, ευκταίο θα ήταν οι διαδικασίες των απαλλοτριώσεων και η εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων να ξεκινούν πολύ νωρίτερα από την υλοποίηση των έργων. Σε σχέση με τις καθυστερήσεις στις αρχαιολογικές ανασκαφές, για την επιτάχυνση των εργασιών κρίνεται σκόπιμο να προηγούνται οι αρχαιολογικές έρευνες, ακόμα και πριν την πλήρη ωρίμανση των έργων. Για τις μετακινήσεις δικτύων Οργανισμών Κοινής Ωφέλειας που δημιουργούν επίσης μεγάλες καθυστερήσεις στα έργα, τίθεται το ερώτημα μήπως θα ήταν ορθό, για την επιτάχυνση της μετακίνησης των δικτύων, το Δημόσιο να αναλάμβανε εξ αρχής το συνολικό κόστος της διαδικασίας.

Από την ανάλυση συμπεραίνεται ότι το υφιστάμενο σύστημα περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων αποδεικνύεται ανεπαρκές απέναντι στις «περιβαλλοντικές απαιτήσεις» των έργων παραχώρησης. Προκειμένου να καταστεί πιο αποτελεσματικό, θα ήταν ενδεδειγμένο να ενσωματώνονται τα περιβαλλοντικά κριτήρια στην διαδικασία επιλογής και σχεδιασμού των μεγάλων έργων και να υιοθετηθούν ξεκάθαρες διαδικασίες περιβαλλοντικής διερεύνησης και αδειοδότησης.

Τέλος, η ασκούμενη πολιτική διοδίων, σε συνδυασμό με τη δυσμενή οικονομική συγκυρία που διανύει η χώρα και οι πολίτες της, έχουν επιφέρει αποσταθεροποίηση των έργων παραχώρησης. Η μη ανταποδοτικότητα των καταβαλλομένων τελών διοδίων και η μη αναλογική χρέωση των χρηστών της υποδομής, αποτελούν είναι θέματα που θα ήταν δόκιμο να επανεξεταστούν σε σχέση με τους συμβατικούς όρους. Η ανατροπή πολλών αρχικά αισιόδοξων παραδοχών όπως η μείωση κυκλοφορίας αντί αύξησης, χρήζει επίσης άμεσης αντιμετώπισης. Ήδη έχουν κατατεθεί προτάσεις για «νέα πολιτική διοδίων» που θα μπορούσαν να αμβλύνουν την υφιστάμενη κατάσταση.

The diploma thesis addresses the issue of motorway concessions in Greece. The work is organised in six sections, based on literature review and primary research. The first two sections present a brief description of the historical development of concessions together with a thorough analysis of the existing legal framework at Community and national level. The implementation of motorway concessions in Europe, including in the area of Trans-European transport Networks, is also described. Section three presents the recent experience from concession projects in Greece and provides a detailed description of the five motorway concessions currently under construction. The following section describes the structure and the terms of concession contracts. Financing sources, operation and exploitation issues and toll policy are detailed here. Section four includes a comparative analysis between concessions contracts and public works contracts. The different types of risks involved are also listed. Section six highlights the problems of the on-going motorway concessions and explores possible solutions to overcome them. Main problems concern delays due to long expropriations procedures, environmental approvals and archaeological investigations. Problems related to projects’ financing in the current economic situation - and the associated toll policy - are also addressed. The last section presents the main findings of the analysis, raises some questions relevant to the above-mentioned problems and suggests proposals in order to ameliorate the current situation.