Αποτίμηση του Οφέλους μιας Εθνικής Πολιτικής Προστασίας των Πλανητών μεταξύ Γης και Άρη, υπό το πρίσμα των Αναδυόμενων Ιδιωτικών Πρωτοβουλιών για το Διάστημα.

Abstract

Η εμφάνιση αναδυόμενων ιδιωτικών πρωτοβουλιών στον τομέα τού διαστήματος έχει αρχίσει να επεκτείνει τα όρια της διαστημικής βιομηχανίας, χάρη σε τεχνολογικές καινοτομίες που σύντομα θα μπορούν να διευκολύνουν σημαντικά την ανάπτυξη πρωτοποριακών τομέων που είχαν παραμεληθεί στο παρελθόν, όπως είναι, για παράδειγμα, η επιστημονική έρευνα στο διάστημα, η εξερεύνηση του διαστήματος, η αξιοποίηση των πόρων τού διαστήματος και η ανθρώπινη παρουσία στο διάστημα. Οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες θεωρούνται πλέον καίριος παράγοντας ανάπτυξης για την επέκταση της ανθρώπινης παρουσίας από τη Χαμηλή Περίγεια Τροχιά προς τη Σελήνη και τον Άρη. Η δραστηριοποίηση ιδιωτικών εταιρειών στη Σελήνη έχει ήδη δρομολογηθεί και θα πραγματοποιηθεί στο άμεσο μέλλον, ενώ ο Άρης φαίνεται να αποτελεί τον επιθυμητό μακροπρόθεσμο στόχο ορισμένων εξ αυτών, ιδιαίτερα εκείνων που ενδιαφέρονται να εδραιώσουν την ανθρώπινη παρουσία σε τροχιά γύρω από αυτόν και στην επιφάνειά του. Αυτές οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες στους νέους τομείς τής διαστημικής βιομηχανίας αναμένεται να φέρουν στο προσκήνιο σημαντικά ζητήματα πολιτικής, ιδιαίτερα στην περίπτωση των αποστολών στον πλανήτη Άρη, στην εξερεύνηση του οποίου έχουν γίνει πολύ σημαντικές κρατικές επενδύσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Ο Άρης είναι ένας πλανήτης τού ηλιακού μας συστήματος ο οποίος έχει κρατήσει για αρκετές δεκαετίες τεταμένο το επιστημονικό ενδιαφέρον για την πιθανότητα ύπαρξης ζωής εκεί. Εντούτοις, παρά το πλήθος των σχετικών ερευνητικών αποστολών και τα σημαντικά πορίσματα που έχουν ως τώρα προέλθει από αυτές, η εξερεύνησή του, και δη η εξερεύνηση συγκεκριμένων περιοχών στις οποίες οι γήινοι οργανισμοί θα μπορούσαν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν και οι οποίες διαθέτουν μεγάλη πιθανότητα να φιλοξενούν αρειανές μορφές ζωής αυτήν τη στιγμή, προαπαιτεί την αυστηρή τήρηση ορισμένων τεχνικών προδιαγραφών που αφορούν στην «Προστασία των Πλανητών». Με τον όρο «Προστασία των Πλανητών» (Planetary Protection) αναφέρεται το σύνολο των μέτρων, των πολιτικών, των πρακτικών και των τεχνικών που αποσκοπούν στην αποφυγή τής επιμόλυνσης των ουρανίων σωμάτων με βιολογικό υλικό από τη Γη, αλλά και στην αποφυγή τής επιμόλυνσης της βιόσφαιρας της Γης με πιθανό εξωγήινο βιολογικό υλικό. Η επιμόλυνση των ουρανίων σωμάτων με βιολογικό υλικό από τη Γη ονομάζεται «ευθεία επιμόλυνση» (forward contamination), ενώ η επιμόλυνση της γήινης βιόσφαιρας με πιθανό εξωγήινο βιολογικό υλικό ονομάζεται «αντίστροφη επιμόλυνση» (backward contamination). Το σύνολο των διεθνώς αποδεκτών κατευθυντήριων οδηγιών για την τήρηση των μέτρων Προστασίας των Πλανητών αποτυπώνεται αναλυτικά στη σχετική «Πολιτική Προστασίας των Πλανητών» που διατηρεί ο επιστημονικός οργανισμός COSPAR (Committee On Space Research) του International Council for Science, η ισχύς τής οποίας αντλείται κατά βάση από το διεθνές δίκαιο και συγκεκριμένα από τη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για το Εξωατμοσφαιρικό Διάστημα του 1967. Σύμφωνα με αυτήν, τα Κράτη Μέλη επωμίζονται σε εθνικό επίπεδο την ευθύνη τής ευθυγράμμισης με τις προτροπές τής διεθνούς Συνθήκης και της εγκαθίδρυσης των κατάλληλων διαδικασιών για την έγκριση και τη διαρκή επίβλεψη των δραστηριοτήτων ακόμη και των μη κρατικών φορέων τους. Οι περιπτώσεις των αποστολών στον Άρη, συγκεκριμένα, έχουν λάβει ειδική αντιμετώπιση στην Πολιτική Προστασίας των Πλανητών τού COSPAR, καθώς το επιστημονικό ενδιαφέρον για την αστροβιολογική του εξερεύνηση είναι σημαντικό. Οι αποστολές διαστημοσυσκευών με προορισμό τους τον Άρη αντιμετωπίζονται από αυτήν την Πολιτική με αυστηρότητα, γι’ αυτό και εντάσσονται σε υποκατηγορίες ειδικής αντιμετώπισης. Ωστόσο, οι αποστολές που αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση για το συνολικό εγχείρημα της Προστασίας των Πλανητών στην περίπτωση του Άρη είναι εκείνες που περιλαμβάνουν ανθρώπινο πλήρωμα. Αυτήν τη στιγμή, δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη ένα συνολικό πρωτόκολλο για επανδρωμένες αποστολές στον Άρη που να καλύπτει όλα τα ζητήματα Προστασίας των Πλανητών, ενώ δίνεται η υψηλότερη προτεραιότητα Προστασίας των Πλανητών στην προστασία τής Γης από πιθανή αντίστροφη επιμόλυνση. Στην περίπτωση των ιδιωτικών εγχειρημάτων επιστημονικής έρευνας στο διάστημα, εξερεύνησης του διαστήματος, αξιοποίησης των πόρων τού διαστήματος και ανθρώπινης παρουσίας στο διάστημα φαίνεται να εμφανίζεται μία σύγκλιση σημαντικών ερευνητικών κενών που σχετίζονται με την αδυναμία επιβολής τού διεθνούς δικαίου παρά μόνο μέσω ενσωμάτωσης των προτροπών του στο εθνικό δίκαιο κάθε κράτους, με την ανάπτυξη και την εφαρμογή μέτρων Προστασίας των Πλανητών για επανδρωμένες αποστολές και με την αποφυγή τής αντίστροφης επιμόλυνσης, γεγονός που δημιουργεί μεγάλη αβεβαιότητα σε επίπεδο πολιτικής. Προκειμένου να γίνει μια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτής της αβεβαιότητας σε επίπεδο πολιτικής, η παρούσα διδακτορική διατριβή εισήγαγε για πρώτη φορά στη διεθνή βιβλιογραφία μια προσέγγιση Οικονομικών τού Περιβάλλοντος στα προβλήματα Προστασίας των Πλανητών, ιδιαίτερα μεταξύ Γης και Άρη, που δύνανται να ανακύψουν στο μέλλον εξαιτίας τής δραστηριοποίησης ιδιωτικών εταιρειών σε νέους τομείς τής διαστημικής βιομηχανίας. Συγκεκριμένα, η προτεινόμενη προσέγγιση θεμελιώθηκε σε θεωρητικές οριοθετήσεις τού ζητήματος της ευθείας επιμόλυνσης και του ζητήματος της αντίστροφης επιμόλυνσης ως προβλημάτων Οικονομικών τού Περιβάλλοντος, αλλά και σε βέλτιστες πρακτικές για την ορθή διεξαγωγή μιας πρωτότυπης εμπειρικής έρευνας με τη χρήση μιας παγιωμένης μεθόδου Οικονομικών τού Περιβάλλοντος, της Μεθόδου Υποθετικής Αξιολόγησης (CVM). Αυτή η εμπειρική εφαρμογή επικεντρώθηκε στην εκ των προτέρων αποτίμηση του εξωτερικού οφέλους -δηλαδή της Ολικής Οικονομικής Αξίας- μιας εθνικής πολιτικής για την αποφυγή τής ευθείας και της αντίστροφης επιμόλυνσης μεταξύ Γης και Άρη που θα μπορούσε να προκληθεί εξαιτίας των μελλοντικών ιδιωτικών αποστολών, για την περίπτωση της Ελλάδας. Δηλαδή, η εμπειρική έρευνα επιχείρησε να αποτιμήσει την αξία μιας υποθετικής πολιτικής που θα αποσκοπεί στην αποφυγή τής επιδείνωσης της ποιότητας του αγαθού τής «διαπλανητικής βιολογικής απομόνωσης μεταξύ Γης και Άρη». Τα αποτελέσματα αυτής της εμπειρικής εφαρμογής έδειξαν πως μόνο το 14,29% των ερωτηθέντων προσδίδει πραγματικά μηδενική αξία στην υιοθέτηση μιας τέτοιας εθνικής πολιτικής. Το 48,26% των ερωτηθέντων είναι πρόθυμο να πληρώσει για την υιοθέτηση αυτής της πολιτικής, ενώ το 37,45% αντιστέκεται σε αυτήν την πολιτική εξαιτίας άρνησης διαμαρτυρίας. Με τη χρήση τριών στατιστικών προσεγγίσεων, η μέση τιμή τού ποσού προθυμίας πληρωμής για την υλοποίηση μιας τέτοιας πολιτικής εκτιμήθηκε από τα δεδομένα ως 14,77€, ως 18,21€ και ως 23,84€, ενώ η διάμεσος εκτιμήθηκε ως 0€ και στις τρεις περιπτώσεις. Αντίστοιχα, η ετήσια Ολική Οικονομική Αξία για το σύνολο του ευρύτερου πληθυσμού υπολογίστηκε ως 131.839.398€, ως 162.545.392€ και ως 212.799.678€, ενώ υπολογίστηκε για κάθε περίπτωση και η Παρούσα Αξία προεξοφλημένη για μια δεκαετία ως 1.068.930.329€, ως 1.317.889.051€ και ως 1.725.341.844€. Επιπλέον, η περιγραφική ανάλυση και ο έλεγχος συνάφειας των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου τής έρευνας υπέδειξαν τα εξής. Η στάση τής πλειοψηφίας των ερωτηθέντων απέναντι στη δραστηριοποίηση ιδιωτικών εταιρειών σε νέους τομείς τής βιομηχανίας τού διαστήματος είναι θετική, τόσο γενικά όσο και ειδικότερα στην περίπτωση των ιδιωτικών εγκαταστάσεων στην Ελλάδα, είτε για αποστολές από τη Γη προς τον Άρη είτε για επιστροφές από τον Άρη προς τη Γη, γεγονός το οποίο υποδεικνύει πως δεν υπάρχει κάποια αντιληφθείσα σημαντική διαφοροποίηση αυτών των εγκαταστάσεων με βάση, για παράδειγμα, την επικινδυνότητά τους κατά την κρίση των ερωτηθέντων. Σημαντικός παράγοντας στη θετική στάση των ερωτηθέντων απέναντι σε αυτά τα ιδιωτικά εγχειρήματα είναι η εμπιστοσύνη τους προς τις ιδιωτικές εταιρείες για την τήρηση της Προστασίας των Πλανητών, ενώ ειδικά στην περίπτωση των ιδιωτικών εγκαταστάσεων στην Ελλάδα για επιστροφές από τον Άρη στη Γη σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αποδοχή από τους ερωτηθέντες τής επάρκειας των γνώσεων των επιστημόνων διεθνώς για την αντίστροφη επιμόλυνση. Αυτή η θετική στάση των ερωτηθέντων προς τα ιδιωτικά εγχειρήματα υπό τον όρο, όμως, τής τήρησης της Προστασίας των Πλανητών και με την προϋπόθεση της επάρκειας των επιστημονικών γνώσεων ειδικά για την προστασία τής Γης πηγάζει από λογικά κίνητρα: οι ερωτηθέντες αντιλαμβάνονται την ύπαρξη οφελών που δύνανται να προκύψουν τόσο από την προστασία τού Άρη όσο και από την προστασία τής Γης. Μάλιστα, ένα σημαντικό ποσοστό εξ αυτών είναι πρόθυμο να πληρώσει για την υιοθέτηση επιπρόσθετων μέτρων που θα εξασφαλίσουν τη λειτουργία των ιδιωτικών εγχειρημάτων με τρόπο που να τηρείται η Προστασία των Πλανητών. Τόσο η θεωρητική προσέγγιση όσο και η πρακτική εφαρμογή επιχειρήθηκαν για πρώτη φορά στη διεθνή βιβλιογραφία. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας και το σχετικό ερωτηματολόγιο που κατασκευάστηκε εκ του μηδενός για τις ανάγκες της αναμένεται να αποτελέσουν καίρια εργαλεία σε διεθνές επίπεδο και να υποστηρίξουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη χάραξη νέων πολιτικών Προστασίας των Πλανητών μέσω της αναπαραγωγής αυτής της εφαρμογής και για τις περιπτώσεις άλλων κρατών.