Στρατηγικός Σχεδιασμός της Ελληνικής Ενεργειακής Πολιτικής με Εφαρμογή Μεθοδολογίας Βελτιστοποίησης στα πλαίσια των νέων στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Abstract

Tα προβλήματα παραγωγής, μεταφοράς και χρήσης της ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, σε συνδυασμό με την αλματώδη αύξηση της ζήτησης στην Κίνα και Ινδία, τη μείωση των συμβατικών αποθεμάτων και την κλιματική αλλαγή δημιουργούν μεγάλη ανασφάλεια ως προς τον απρόσκοπτο ενεργειακό εφοδιασμό με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη πορεία των τιμών. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο το εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε τα κράτη μέλη και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβουν δράσεις για την ανάπτυξη βιώσιμης και ολοκληρωμένης Ευρωπαϊκής πολιτικής για το κλίμα και την ενέργεια, δηλαδή για την εξασφάλιση ανταγωνιστικής και καθαρής ενέργειας. Ο κύριος στρατηγικός στόχος της νέας ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής είναι τα λεγόμενα “τρία 20 έως το 2020”, δηλαδή μείωση των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου κατά 20 %, βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20 % και αύξηση του ποσοστού διείσδυσης των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας στο 20 % της τελικής κατανάλωσης. Έως το 2020 προβλέπεται συμμετοχή των βιοκαυσίμων στις μεταφορές σε ποσοστό 10 %. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει τη σύνταξη και αναθεώρηση κάθε δύο χρόνια μιας “Στρατηγικής Ενεργειακής Επισκόπησης” και σύμφωνα με αυτή να βελτιώνει και να επικαιροποιεί το σχετικό Σχέδιο 3ράσης. Εκκίνηση για αυτή τη διαδικασία αποτελούν τα 3έκα Μέτρα του Ευρωπαϊκού Ενεργειακού Σχεδίου 3ράσης. Τα δέκα μέτρα είναι: (1) Καλύτερη λειτουργία της Εσωτερικής Αγοράς Ενέργειας, (2) Ανάπτυξη αλληλεγγύης των κρατών - μελών για την περίπτωση ενεργειακών κρίσεων, (3) Βελτίωση του Κοινοτικού Μηχανισμού Εμπορίας Εκπομπών Αερίου του θερμοκηπίου, (4) Φιλόδοξο πρόγραμμα για μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας σε κοινοτικό, εθνικό τοπικό και διεθνές επίπεδο, (5) Αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, (6) Ανάπτυξη, Βελτιστοποίηση και Μείωση κόστους νέων ενεργειακών τεχνολογιών, (7) Χρήση ορυκτών καυσίμων με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, (8) Ασφάλεια και προστασία της πυρηνικής ενέργειας, (9) Ενεργειακή πολιτική με κοινούς στόχους για όλα τα κράτη μέλη και (10) Βελτίωση της κατανόησης της Ευρωπαϊκής κοινής γνώμης ως προς το τι συμβαίνει στην Ευρώπη στους τομείς της ενεργειακής προσφοράς και ζήτησης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένοι από τους στόχους του Ευρωπαϊκού Ενεργειακού Πακέτου είναι για πρώτη φορά δεσμευτικοί.

Οι βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους κινείται η Εθνική Ενεργειακή Στρατηγική είναι: • Η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού με διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών και με παράλληλη ενδυνάμωση του γεωστρατηγικού ρόλου της χώρας στην ευρύτερη περιοχή, • Η εξοικονόμηση και ορθολογική χρήση της ενέργειας, • Η προστασία του περιβάλλοντος και η Βιώσιμη Ανάπτυξη, στο πλαίσιο και των διεθνών υποχρεώσεων, • Η συμβολή του Ενεργειακού Τομέα στην Παραγωγικότητα και Ανταγωνιστικότητα της Εθνικής Οικονομίας, στον Υγιή Ανταγωνισμό και στην Ισόρροπη Περιφερειακή Ανάπτυξη. Ορισμένες από αυτές τις γενικές επιδιώξεις της Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής έχουν ήδη μετατραπεί σε συγκεκριμένους αριθμητικούς και δεσμευτικούς για τη χώρα στόχους σε ακολουθία της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Πολιτικής. (Μείωση έως το 2020 των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 4 % σε σχέση με το 2005, για τις κατηγορίες εκτός πεδίου εφαρμογής των E.T.S., συμμετοχή των Α.Π.Ε. στην τελική χρήση ενέργειας κατά 18 % για το 2020 και βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20 %). Χρονικός ορίζοντας για τον ενεργειακό προγραμματισμό λαμβάνεται το έτος 2020 για λόγους συμφωνίας με τον ορίζοντα τον οποίο έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική για την επίτευξη των δεσμευτικών στόχων. Η πρόβλεψη των μελλοντικών αναγκών της Χώρας σε ενέργεια βασίζεται αρχικά στα προβλεπόμενα εθνικά δημογραφικά και μακροοικονομικά μεγέθη, όπως ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του Α.Ε.Π., του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, της παραγωγής των βιομηχανικών κλάδων, της δραστηριότητας του τριτογενούς και του αγροτικού τομέα και του τομέα των μεταφορών. Για τον υπολογισμό ενός σεναρίου αναφοράς (business as usual), θεωρείται ότι η συνάρτηση κατανάλωσης ενέργειας προς Α.Ε.Π. παραμένει περίπου όπως προκύπτει από προέκταση της αντίστοιχης εξέλιξης του παρελθόντος. Το σενάριο αναφοράς δίνει τις αποκλίσεις από τους δεσμευτικούς στόχους έτσι ώστε η ανάλυση και άλλων σεναρίων να επιτρέπει με σχετική βεβαιότητα, να προσεγγισθεί ο βέλτιστος και εφικτά υλοποιήσιμος μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός.

Το μείγμα το οποίο αξιόπιστα και οικονομικότερα είναι δυνατό να επιτύχει τους στόχους της ενεργειακής πολιτικής θα πρέπει να αποτελείται από: • λιγνιτικές μονάδες σε μειούμενο, διότι εξαντλούνται τα κοιτάσματα, ποσοστό, • μονάδες φυσικού αερίου σε ποσοστό το οποίο προβλέπεται ότι θα είναι δυνατό να καλυφθεί από εισαγωγές του καυσίμου σύμφωνα με μακροχρόνιες συμβάσεις οι οποίες πρέπει να εξασφαλισθούν, • χρησιμοποίηση των μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων σε ποσοστό το οποίο προσδιορίζεται από το περιορισμένο αξιοποιήσιμο υδροδυναμικό, • αιολικές και φωτοβολταϊκές μονάδες σε ποσοστό το οποίο υπαγορεύει η ευστάθεια του συστήματος και • χρησιμοποίηση μονάδων λιθάνθρακα νέας τεχνολογίας οι οποίες θα ανταποκρίνονται στις ευαισθησίες και απαιτήσεις των τοπικών κοινωνιών.

Ο προσδιορισμός των ποσοστών συμμετοχής της κάθε μιας από τις πηγές αυτές στο σύνολο της ηλεκτροπαραγωγής δεν είναι ούτε εύκολος ούτε αναγκαίος διότι τα ποσοστά συμμετοχής στο ισοζύγιο των διαφόρων καυσίμων σε όλες τις απελευθερωμένες αγορές αφορούν τους παραγωγούς οι οποίοι ελεύθερα αποφασίζουν για τις επενδύσεις τους αναλαμβάνοντας τους σχετικούς κινδύνους.

Περίπου το έτος 2020 προβλέπεται ισόρροπη χρήση για στερεά καύσιμα, φυσικό αέριο και Α.Π.Ε. Με την ισόρροπη χρήση είναι δυνατό να επιτευχθεί μείωση των εκπομπών από την ηλεκτροπαραγωγή σε ποσοστό 20 % σε σχέση με τις εκπομπές του 2005. Η βελτίωση των επιδόσεων στην παραγωγικότητα και στην εξοικονόμηση ενέργειας είναι καθοριστικής σπουδαιότητας για την επίτευξη των στόχων και των υποχρεώσεων της Χώρας στον ενεργειακό τομέα. Τα μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης είναι δυνατό να βοηθήσουν την Ελλάδα να μειώσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές ενέργειας. Επιπλέον, η στροφή προς τεχνολογίες με καλύτερη ενεργειακή απόδοση είναι δυνατό να ενισχύσει την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητά της, σύμφωνα με τις Κοινοτικές δεσμεύσεις και όπως υπογραμμίζεται στη στρατηγική της Λισσαβόνας. Η αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας επιδρά στις ανάγκες των πρωτογενών πηγών ενέργειας διότι με επενδύσεις της τάξης του ενός (01) € στον τομέα της ενεργειακής αποδοτικότητας, εξοικονομούνται δύο (02) € από τον τομέα του ενεργειακού εφοδιασμού. Υποστηρίζεται ότι η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας αποτελεί το πιο αποτελεσματικό μέσο μείωσης των εκπομπών “Αερίων του Θερμοκηπίου” υπογραμμίζοντας πάντως ότι, το πρώτο βήμα προς την εξοικονόμηση ενέργειας είναι, οι τιμές των ενεργειακών προϊόντων να αντανακλούν το πραγματικό κόστος για να δίνουν τα κατάλληλα μηνύματα προς τους καταναλωτές.

Problems in the production, transportation and use of energy worldwide in conjunction with the sharp rise in demand in China and India, the decrease of conventional reserves and the climate change, lead to increased insecurity as regards the uninterrupted energy supply leading in turn to an uncontrolled trend in prices. This is the reason why the European Council at its Spring Session has called upon European Union Member States and institutions to undertake initiatives towards developing a sustainable and integrated European policy on the climate and energy, in other words for ensuring competitive and clean energy. The main strategic aim of the new European energy policy is the socalled “three 20s until 2020”, namely to reduce greenhouse gas emissions by 20 %, improve energy efficiency by 20 %, and increase the penetration of renewable energy sources to a rate of 20 % of end consumption. Provision is also made for the participation of bio - fuels in transport at 10 % by 2010. The Commission plans to prepare and review every two years a “Strategic Energy Overview” and based on it improve and update the respective Action Plan. The starting point for this procedure shall comprise the Ten Measures of the European Energy Action Plan. These ten measures are: (1) better operation of the Internal Energy Market; (2) development of solidarity among Member States in the event of energy crises; (3) improvement of the Community Mechanism for Trading in Greenhouse Gas Emissions; (4) a program for saving measures at Community, national, local, and international level; (5) increase in the use of renewable energy sources; (6) development, optimization, and reduction of the cost of new energy technologies; (7) use of mineral fuels with low CO2 emissions; (8) nuclear energy safety and protection; (9) an energy policy with common goals for all Member States; and (10) improved awareness of the European public opinion about what is happening in Europe in terms of energy supply and demand. It should be noted that, for the first time, some of these goals of the European Energy Package are binding.

The main axes around which a National Energy Strategy revolves are: • Security of energy supply with differentiation of sources while strengthening the geostrategic role of the Country in the wider area; • Saving and rational use of energy; • Environmental protection and sustainable development also in the context of international obligations; • Contribution of the Energy Sector to the Productivity and Competitiveness of the National Economy, to Healthy Competition and to Balanced Regional Development. Under the European Energy Policy, some of the above general goals of the National Energy Strategy have already been converted to specific numeric targets that are binding upon the Country. (Reduction by 2020 of greenhouse gas emissions by 4 % as compared to 2005 for those categories outside the scope of the ETS, participation of RES in the end use of energy by 18 % by 2020, and improvement of the energy efficiency by 20 %). The year 2020 is set as the time horizon for energy planning since that is the year when the European Energy Policy requires the achievement of the binding objectives. The Country’s future energy needs are initially predicted on the basis of forecast national demographics and macroeconomic figures, such as average annual GDP growth, available household income, industry production, the activities in the tertiary sector, agriculture and transport. In the “business as usual” scenario, relationship between energy consumption rate of increase and increase in GDP is assumed to maintain the same values as those that result from examining past trends. This business as usual scenario, quantifies the deviations from the binding objectives and thus the analysis of additional scenarios may be approached with relative certainty until the best and realizable long - term energy plan is arrived at.

The mix that can attain the energy policy goals in a reliable and cost - efficient manner must consist of the following: • lignite units at a reducing rate due to the exhaustion of lignite reserves; • natural gas units at a rate that is anticipated to be able to be covered by fuel imports under long - term contracts that need to be secured; • use of large hydroelectric projects at a rate dictated by limited usable potential; • wind and photovoltaic units at a rate that will be dictated by system stability; and • use of new technology coal units that meet the sensitivities and requirements of local communities. Establishing the rates of participation of each one of the above units in total power generation is neither easy nor necessary given that, the rates of participation of the various fuels in the energy balance of all liberalized markets, are the concern of the power producers who freely decide on their investments, taking the respective risks. By 2020 a balanced use is anticipated for solid fuels, natural gas, and R.E.S. With a well - balanced mix, emissions from power generation may be reduced by 20 % as compared to emissions in 2005. Improved efficiency and saving energy is crucial in achieving the Country’s goals and performing its obligations in the energy sector. Steps towards improved energy efficiency can help Greece reduce its dependence of energy imports. Further, a turn towards more energy efficient technologies can strengthen its innovation and competitiveness in accordance with Community commitments and as underlined in the Lisbon strategy. Increased energy efficiency affects the needs of primary energy sources because investments of € 1 in energy efficiency lead to a € 2 saving in energy supply. It is argued that improved energy efficiency is the most efficient way of reducing Greenhouse Gas emissions underlining, nonetheless, that the first step towards energy saving is that energy product prices reflect the actual cost to provide consumers with suitable messages.