Συζητώντας για την ετεροτοπία: οι χωροχρονικές εμπειρίες των "τεράτων"

Abstract

Ο όρος "ετεροτοπία" αποδίδεται στον M.Foucault, και έγινε γνωστός κυρίως ύστερα από τη διάλεξη που έδωσε σε μία λέσχη αρχιτεκτονικών μελετών το 1967. Στην εργασία, επιδιώκεται να διερευνηθεί ο όρος, μέσα από τα ερωτήματα που προκαλεί, ακολουθώντας τις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που καταπιάστηκαν μ' αυτόν. Αρχικά, γίνεται μια διάκριση ανάμεσα στους όρους ετεροτοπία και ουτοπία, ενώ παρουσιάζονται οι βασικές αρχές της "ετεροτοπολογίας" που προτείνει ο M.Foucault στη διάλεξή του. Στη συνέχεια αναδεικνύεται η σχέση της με το σύμπλεγμα εξουσίας και υποκειμένου που αποτελεί την κεντρική θεματολογία στην προβληματική του M.Foucault. Τα ερωτήματα που δημιουργούνται, οδηγούν σε εναλλακτικές ερμηνείες του όρου, που σε πρώτο επίπεδο εντοπίζονται στα έργα του H.Lefebvre. Ο γεωγράφος E.Soja προτείνει να διαβάσουμε τις ετεροτοπίες του M.Foucault μέσα απ' τον H.Lefebvre, και να τις αντιμετωπίσουμε ως "Thirdspace". Στο ίδιο μονοπάτι, ο M.Cenzatti μιλάει για τις "ετεροτοπίες της διαφοράς" ως τις σύγχρονες μορφές ετεροτοπίας. Κοινός παρανομαστής είναι η αντιμετώπιση της ετεροτοπίας ως μια δυναμική χωρικο-κοινωνική κατάσταση και όχι ως συγκεκριμένους, εντοπισμένους τόπους. Στη συνέχεια, επιχειρείται η επιστροφή στον M.Foucault, μέσα από μια διαφορετική ανάγνωση του όρου, στην εισαγωγή του έργου του "Οι λέξεις και τα πράγματα" το 1966. Αυτή η προσέγγιση ακολουθείται απ' τον B.Genocchio ο οποίος διερωτάται για την υλικότητα της ετεροτοπίας, προτείνοντας να την αντιμετωπίσουμε ως μορφές λόγου που διαταράσσουν την τάξη και την ορθολογικότητα της κοινωνικής πραγματικότητας και όχι ως πραγματικούς, «υπερβατικούς» χώρους. Η αναζήτηση ολοκληρώνεται, με τις ερμηνείες του όρου απ' τον K.Hetherington και το Σ.Σταυρίδη. Απ' τη μία ο K.Hetherington εστιάζει στην πολυσημία και στην πολυπλοκότητα της ετεροτοπίας, ερμηνεύοντάς την ως "alternative social orderings" ενώ ο Σ.Σταυρίδης αναδεικνύει την ενδεχομενική της φύση, τη λειτουργία της ως πεδίο διαμόρφωσης νέων μορφών υποκειμενικότητας και ως δυνητικές αρνήσεις της τάξης, παρουσιάζοντάς την ως "κατώφλι".

The term “heterotopia” is attributed to M.Foucault and became widely spread after a lecture he delivered at a group of architects in 1967. The purpose of the current study is to look into the term of heterotopia through the questions it provokes, following the various theoretical approaches that have taken place. Firstly, a distinction is being made between the terms of heterotopia and utopia, while the basic principles of “heterotopology”, that M.Foucault suggests in his lecture, are presented. Then, the relation of heterotopia with the “power and subject” complex, which is Foucault’s main theoretical interest, is indicated. The questions that emerge, lead to alternative interpretations of the term which can mainly be detected in H.Lefebvre’s works. Geographer E.Soja suggests that we read M.Foucault’s heterotopias through H.Lefebvre and apprehend them as “Thirdspace”. Following the same path, M.Cenzatti proposes “heterotopias of difference”, as the contemporary forms of heterotopia. The common target of these approaches is to present heterotopia as dynamic socio-spatial situations rather than as localized, static places. Going back to M.Foucault, a different reading of the term is suggested, following the meaning it takes in the introduction of his book, “The order of things”, in 1966. B.Genocchio, is putting into question the materiality of heterotopia conceiving it more as discursive “places” that unsettle the social order and rationality, rather than as real, transcendental places. The research is concluded with K.Hetherington’s and S.Stavrides’s approach. K.Hetherington focuses on the different versions of heterotopia and its complexity, interpreting it as forms of “alternative social orderings”, whereas S.Stavrides highlights its contingent nature, its function as places where new forms of subjectivities emerge and as potential negations of social order, presenting it as a “threshold”.