Σύγχρονες τάσεις διαχείρισης των αστικών ρεμάτων. Μελέτη περίπτωσης: Το ρέμα Πικροδάφνης και οικονομική αποτίμηση της αξίας του

Abstract

Τα ρέματα και οι ποταμοί αποτέλεσαν διαχρονικά χώρους με μεγάλη κοινωνική και πολιτιστική σημασία για τους ανθρώπους. Η παρουσία των φυσικών αυτών στοιχείων μέσα στις σύγχρονες πόλεις παρέχει πολλαπλά οφέλη, περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά, ενώ με την κατάλληλη διαχείριση τα ρέματα και οι ποταμοί μπορούν να συνεισφέρουν στην αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Ωστόσο τα ρέματα και οι ποταμοί έχουν υποστεί διαχρονικά εκτεταμένη υποβάθμιση λόγω της αστικοποίησης και της διαχείρισής τους στη λογική της υδραυλικής διευθέτησης. Η υποβάθμισή τους αφορά στη διαταραχή της υδρολογικής και της οικολογικής τους λειτουργίας καθώς και σε μεταβολές των γεωμορφολογικών τους χαρακτηριστικών, και οι επιπτώσεις της εκτείνονται και έξω από τα σύνορα των πόλεων. Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον σε διεθνές επίπεδο για την πραγματοποίηση δράσεων με σκοπό τη βελτίωση της κατάστασης υποβαθμισμένων υδάτινων οδών. Οι νέες τάσεις διαχείρισης περιλαμβάνουν την αποκατάσταση ρεμάτων (Stream restoration και Stream rehabilitation), την αποκάλυψη ρεμάτων (Stream daylighting) καθώς και τη συνολική διαχείριση των επιφανειακών απορροών μέσα στις αστικές λεκάνες απορροής. Στον ελληνικό χώρο, η ραγδαία και απρογραμμάτιστη αστική επέκταση κατά τη μεταπολεμική περίοδο έχει οδηγήσει στη συρρίκνωση του υδρογραφικού δικτύου των πόλεων και στην ακραία υποβάθμιση των αστικών ποταμών και ρεμάτων, με σημαντικές κοινωνικές συνέπειες. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα υποβαθμισμένου αστικού ρέματος στο λεκανοπέδιο Αττικής αποτελεί το ρέμα της Πικροδάφνης, το οποίο πηγάζει στις υπώρειες του Υμηττού και διατρέχει μια εξαιρετικά πυκνοκατοικημένη αστική περιοχή προτού εκβάλλει στο Σαρωνικό κόλπο. Το ρέμα Πικροδάφνης είναι ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα φυσικά ρέματα της Αττικής και παρά τις σημαντικές αλλοιώσεις λόγω των ανθρωπογενών πιέσεων, εξακολουθεί να αποτελεί ένα σημαντικό φυσικό τοπίο και να διατηρεί σε τμήματά του πλούσια παρόχθια βλάστηση και ποικιλία υδρόβιας ζωής. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας εξετάστηκαν δύο βασικά, υπαρκτά σενάρια διαχείρισης και αξιοποίησης του ρέματος Πικροδάφνης: ένα σενάριο «Ανάπλασης» που αφορά στην υδραυλική διευθέτηση του ρέματος και την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου αυτού και ένα σενάριο «Περιβαλλοντικής αποκατάστασης» το οποίο περιλαμβάνει μέτρα βελτίωσης της οικολογικής κατάστασης του ρέματος. Τα σενάρια αξιολογήθηκαν με χρήση μεθόδων περιβαλλοντικής οικονομίας, και συγκεκριμένα της Μεθόδου Μεταφοράς Οφέλους καθώς και με το κριτήριο Λόγου Οφέλους Κόστους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας ανάλυσης, η «Περιβαλλοντική αποκατάσταση» θα αποτελούσε με κοινωνικοοικονομικά κριτήρια την περισσότερο επωφελή λύση, ενώ το σενάριο «Ανάπλασης» του ρέματος Πικροδάφνης κρίνεται μόνο υπό προϋποθέσεις ως κοινωνικοοικονομικά αποδεκτό.

Streams and rivers have always had a social and cultural significance. The presence of natural waterways in contemporary cities is environmentally, socially and financially beneficial and can contribute to urban environment improvement. However, due to urbanization and hard engineering interventions which focused mainly on flood protection, urban streams and rivers over time have suffered extensive degradation in their geomorphic and hydrological characteristics as well as their riparian and in-stream ecology. During the last decades there has been a growing interest internationally in improving the condition of degraded waterways. Emerging trends include stream restoration, stream daylighting and comprehensive management of stormwater runoff in urbanized watersheds. In Greece, the intensive and haphazard urbanization that has taken place in the recent past has reduced the number of urban rivers and streams and degraded their natural qualities. The Pikrodafni stream, which flows from Hymettus mountain on the outskirts of Athens, is a characteristic example of a deteriorated urban stream. Being one of the last remaining natural streams of Attica and despite man-made deterioration, it continues to maintain many of its natural characteristics and has a large potential for ecological improvement. The present Thesis examines two scenarios for the Pikrodafni stream: A “Mitigation” scenario that consists of channeling the stream for flood prevention and providing recreation amenities along its course, and a “Restoration” scenario that aims to improve the ecological condition of the stream. The two scenarios were evaluated using environmental economy tools, specifically the Benefit Transfer Method and the Benefit Cost Ratio Indicator. The analysis shows that the “Restoration” scenario would be the most beneficial solution from a socio-economic perspective while the “Mitigation” scenario would be accepted socio-economically only if certain conditions were met.