Το "αντίστροφο" βλέμμα: η κινηματογραφική εμπειρία στην Τριλογία Χρωμάτων του Krzysztof Kieslowski

Abstract

Η έρευνα αυτή εστιάζει στην ικανότητα ενός έργου τέχνης να συν-κινήσει το θεατή, μέσα από το βλέμμα του δημιουργού του. Επιλέγοντας ως πεδίο έρευνας τον κινηματογράφο, και ειδικότερα την Τριλογία Χρωμάτων του Krzysztof Kieslowski, στόχος είναι η μελέτη της κινηματογραφικής εμπειρίας του θεατή στο έργο του Kieslowski. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε μέσα από εμπειρική παρατήρηση και υποκειμενική ανάλυση, τα μέσα και τις τεχνικές που χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης για να συν-κινήσει το κοινό του. Αναλύουμε το έργο σαν μια ενεργητική ''συνάντηση'' του βλέμματος του θεατή με το βλέμμα του δημιουργού. Το βλέμμα του δημιουργού χαρακτηρίζεται ως το ''αντίστροφο'' βλέμμα, που υφίσταται πίσω από τον κινηματογραφικό φακό. Το θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης είναι η φαινομενολογία, που παρέχει μια ενδιαφέρουσα προοπτική από όπου εξετάζεται η θέαση μιας ταινίας ως φαινόμενο. Τα μεθοδολογικά εργαλεία για την ανάλυση είναι η αντίληψη μέσω της φαινομενολογίας, η έννοια της ''οθόνης – πλαισίου'' ως διαμεσολαβητή ανάμεσα στο θεατή και το δημιουργό, το βλέμμα και η σκόπευση μέσα από τον κινηματογραφικό φακό και η μορφή της αφήγησης. Η φαινομενολογική προσέγγιση μας παρέχει ένα ενδιαφέρον κοίταγμα μέσα στο νου του θεατή, καθώς ασχολείται με την αντικειμενικότητα και υποκειμενικότητα της χρονικής αντίληψης. Στο έργο του Kieslowski, η κινηματογραφική αφήγηση είναι ένας τρόπος να μεταδώσει αισθήσεις και συναισθήματα. Αυτή η εικαστική αφήγηση ενισχύεται από αφηγηματικές ελλείψεις, από επαναλήψεις θεμάτων και μοτίβων, και από τη χρήση χρωματικών φίλτρων. Χρησιμοποιεί κάθε είδους ανακλαστικές επιφάνειες, φως, πλαίσια, ακραίες γωνίες της κάμερας και κινήσεις για να πετύχει την υποκειμενικότητα. Οι χώροι που δημιουργεί είναι άμεσα συνδεδεμένοι με τους ψυχικούς κόσμους των χαρακτήρων του. Το αφηγηματικό στυλ του Kieslowski σχετίζεται με τη φαινομενολογική θεωρία του Merleau-Ponty, που εξετάζει τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο. Χρησιμοποιώντας όλα αυτά τα μέσα, ο Kieslowski αποκαλύπτει στον θεατή την εσωτερικότητα του ανθρώπου.

This research focuses on the ability of an art work to ''touch'' its viewer, through the gaze of its creator. Choosing cinema as a research field, especially the Three Colours Trilogy by Krzysztof Kieslowski, the goal is to study the spectator's cinematic experience in Kieslowski's work. We try to understand, through experiential observation and subjective analysis, the means and techniques that the film director uses to ''touch'' his audience. We analyze the film as an energetic ''encounter'' between the spectator's gaze and the gaze of the creator. We characterize creator's gaze as the ''reverse'' gaze, that existehind the camera lens. The theoretical context of this analysis is phenomenology, which provides an interesting perspective that deals with the viewing of a film as phenomenon. The methodological tools for this analysis are the perception as studied in phenomenology, the concept of the ''screen / frame'' as an intermediary between the viewer and the creator, the gaze and the shooting through the camera lens and the narration form. The phenomenological approach gives us an interesting look inside the spectator's mind, because it deals with subjectivity and objectivity of time perception. In Kieslowski's films, film narration is a way to convey certain sensations, intuitions and emotions. This artistic narration is enhanced by narrative ''gaps'', by repetition of topics and patterns, and by colour filters in order to create an atmosphere. He uses any kind of reflective surfaces, light, frames, extreme camera angles or movements to achieve subjectivity. The spaces he creates are strongly connected with his protagonists' mental states. Kieslowski's narration style can be related to Merleau-Ponty's phenomenological theory, which examines the relation between a person and the world. Using all these means, Kieslowski reveals to the spectator the innerness of the human mind.